Ratujmy kulturę

Daria Gosek-Popiołek
Magdalena Biejat
Maciej Konieczny
Paulina Matysiak
Adrian Zandberg
Marcelina Zawisza
Posłanki i Posłowie na Sejm RP IX kadencji

prof. dr hab. Piotr Gliński
Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu

Szanowny Panie Premierze,

W związku z II falą epidemii wirusa COVID-19 twórcy i pracownicy kultury znaleźli się w szczególnie trudnej sytuacji. Zaproponowany przez Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu Fundusz Wsparcia Kultury spotkał się z olbrzymią krytyką i jak widać z głosów samego środowiska twórców, osób pracujących w kulturze, nie adresuje największych wyzwań, przed jakimi staje dziś cały sektor kultury.

Decyzja o zamknięciu instytucji, ogłoszona na trzy dni przed planowanym terminem, naraża instytucje i publiczność na duże straty, a pracownice i pracowników na funkcjonowanie w atmosferze niepewności i strachu przed niemożliwością zabezpieczenia podstawowych potrzeb bytowych. Zwracamy uwagę, że MKDNiS prowadzi politykę selektywnego bezpieczeństwa, czyli oszczędzania swoich i tych, z którymi władzy po drodze, jednocześnie zamykając pozostałe instytucje gromadzące szeroką publiczność. Tak jak w pustych teatrach nadal odbywają się próby, co nie wpływa na bezpieczeństwo zespołów aktorskich i kadr technicznych, tak zamknięte zostały biblioteki, które mogłyby funkcjonować z zachowaniem wszelkich środków bezpieczeństwa. Apelujemy o konsekwencję albo racjonalne prowadzenie działań.

Od wielu lat nie podjęto również działań w stronę zapewnienia publicznej infrastruktury, która faktycznie zrealizowałaby potrzebę zachowania ciągłości działań twórczych oraz upowszechniania kultury w sieci. Podmioty, które prowadzą działania w internecie nie mają więc innego wyjścia jak zwrócić się z ofertą współpracy do komercyjnych gigantów, tym samym oddając współczesną polską kulturę we władanie międzynarodowych koncernów oraz skutecznie wypychając mniejsze i lokalne organizacje z rynku, choć to właśnie owe firmy muszą ponosić koszty pandemii, gdy w tym czasie globalne koncerny za przyzwoleniem władz skutecznie unikają płacenia podatków.

Ponadto, w programach pomocowych pomija się i wyklucza pracownice i pracowników, których działalność nie polega na bezpośrednim wytwarzaniu kultury. Musimy zdać sobie sobie sprawę, że na powstałe dzieło – spektakl teatralny, książkę, film, wystawę czy instalację – składa się zaangażowanie pracownic i pracowników na wielu poziomach. Od pracownic technicznych i inspicjentek, poprzez krawcowe i kostiumografki do oświetleniowców, czy scenografek. To dla nich w programach ministerialnych nie znaleziono miejsca. To wszystkie te osoby sprawiają, że kultura żyje, premiery odbywają się zgodnie z terminem, a sztuka jest dostępna dla publiczności. Co z osobami, bez których, jako społeczeństwo, przestalibyśmy wytwarzać kulturę, a których nazwisk nie widać na afiszach?

Ministerstwo wprawdzie proponuje świadczenia postojowe oraz zwolnienie freelancerów ze składek ZUS, ale nie bierze pod uwagę, że duża część pracownic i pracowników kultury nie prowadzi działalności gospodarczej z uwagi na nieregularny przychód, a świadczenia postojowe, wypłacane po kilku miesiącach, nie pozwalają na szybkie zabezpieczenie podstawowych potrzeb. W działaniach MKDNiS brakuje perspektywy na wyjście z impasu umów śmieciowych na rzecz dochodzenia do umowy o pracę i wynikającego zeń bezpieczeństwa zatrudnienia i stabilnych dochodów. Trzeba również powrócić do dyskusji o gwarantowanych świadczeniach socjalnych oraz ubezpieczeniu zdrowotnym dla twórczyń i twórców, a jednocześnie, myśląc o pracownikach i pracownicach kultury, ozusować umowy o dzieło. Nie będzie na to lepszego momentu.

Działając na podstawie przepisu art. 16 ust.1  art. 19  ust. 1 i art. 20 ust. 1 ustawy o wykonywaniu mandatu o wykonywaniu posła i senatora z dnia 9 maja 1996 (Dz. U. 2018.1799), zwracamy się więc z następującymi pytaniami:

1. Postulujemy, żeby środki, które ministerstwo planuje przeznaczyć na kolejną giełdę pomysłów, przyznawać stosując inne kryteria: ocenę CV i listu motywacyjnego oraz ocenę sytuacji finansowej osoby składającej wniosek, która powinna odbywać się na podstawie deklaracji, a nie rozliczenia PIT. Pandemia koronawirusa drastycznie zmieniła sytuację tych pracownic i pracowników, artystek i artystów, które w poprzednim roku mogły funkcjonować całkiem dobrze. Bez satysfakcji obserwujemy dzisiaj jak nieodporny na zmianę jest system państwa, w którym funkcjonuje stale niedofinansowana i zaniedbywana kultura oraz jak chwiejne są fundamenty kultury budowanej na umowach śmieciowych.
2. Proponujemy, by Ministerstwo, zamiast rozpisywać kolejne konkursy stypendialne, podwoiło kwotę przeznaczoną na stypendia już złożone w konkursach, do których nabory zamknęły się przed końcem października, to jest tuż przed ogłoszeniem kolejnych drastycznych ograniczeń. Ponadto należy bardzo szybko wyrównać straty, które przez gwałtowną i nagłą decyzję o zamknięciu instytucji, poniosą przygotowujący projekty i zlecenia w listopadzie. Apelujemy o powołanie funduszu rekompensującego, z którego szybko zostaną wypłacone środki za niemożliwe do zrealizowania w okresie zamknięcia instytucji projekty, na które podpisano umowę przed 7 listopada.
3. Apelujemy, by MKDNiS mając na uwadze możliwość kolejnych zamknięć instytucji kultury  – o informowanie instytucji o planowanych działaniach w terminie dwóch tygodni do ogłoszenia tej informacji. Jednocześnie jesteśmy przekonani, że to trudny rok dla kultury, z którego bardzo długo będziemy się podnosić. Zostaniemy nie tylko z setkami projektów, o charakterze narodowo-religijnym, zrealizowanych w ramach mitycznej już “Kultury w sieci”, ale stracimy kolejne branże. Jak z kryzysu ma wyjść kinematografia? Ile koncertów ma zagrać artysta, żeby nadrobić stracony sezon? Co z festiwalami – czy przetrwają one możliwą dwuletnią nieobecność na rynku? Czy premiery teatralne przeniosą się do sieci? Co z tymi, którzy jeszcze przed pandemią mieli utrudniony dostęp do kultury? Czy świadomie wypychamy ich poza zakres działań i opieki instytucji publicznych?
4. Zwracamy uwagę na sytuację młodych pracowników kultury wchodzących na rynek pracy w czasach kryzysu wywołanego epidemią SARS-CoV-2. W bieżącym roku, studenci kierunków artystycznych miesiącami byli pozbawieni dostępu do uczelnianych pracowni, profesjonalnego sprzętu i studiów nagraniowych czy sal ćwiczeniowych. Bezprecedensowo spadła liczba nowych ofert pracy, o które absolwenci uniwersytetów i szkół artystycznych muszą konkurować z osobami o nieporównanie większym doświadczeniu zawodowym. Kryzys pandemii pogłębia i tak trudną sytuację młodych pracownic i pracowników sztuki spychanych od lat na szeroki margines bezpłatnych staży, wolontariatów oraz umów śmieciowych. Obowiązkiem państwa polskiego jest podjęcie kompleksowych, długoterminowych działań zmierzających do tego, aby zapewnić wchodzącym dziś na rynek pracy stabilizację, środki do życia i możliwość rozwoju zawodowego.

Domagamy się, by MKDNiS opracował i przedstawił swoistą mapę drogową dla kultury, rozumianą jako zbiór działań i harmonogram ich realizacji, w tym spotkań z reprezentacją wszystkich grup zawodowych i przedstawicieli typów instytucji. Oczekujemy przyjęcia przez Ministerstwo aktywnej, a nie reaktywnej roli – wychodzenie z kryzysu zajmie lata, wymagać będzie przemyślanych, profilowanych i koordynowanych ze środowiskiem działań, których sukces w dużej mierze zależeć będzie od kultury wzajemnej współpracy.

Deklarujemy chęć pomocy w wypracowywaniu mechanizmów wsparcia, bo doskonale rozumiemy niepewność i lęk odczuwany obecnie przez twórców kultury w Polsce w obliczu konieczności długotrwałego zawieszenia działalności kulturalnej, artystycznej, zawodowej.

Proszę o przesłanie odpowiedzi na adres mailowy: [email protected] w ciągu czternastu dni od wpłynięcia pisma, zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 1996 o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. 1996 Nr 73 poz. 350 z późn. zm.).

Z wyrazami szacunku,
Daria Gosek-Popiołek
Magdalena Biejat
Maciej Konieczny
Paulina Matysiak
Adrian Zandberg
Marcelina Zawisza