Stanowisko Razem ws. obronności

Jednostki i tworzone przez nie grupy społeczne oraz narody mogą w pełni rozwijać swój potencjał i osiągnąć dobrostan jedynie wówczas, gdy są wolne od przemocy i przymusu fizycznego, psychicznego oraz ekonomicznego. Dlatego szeroko rozumiane bezpieczeństwo od zawsze znajduje się w centrum zainteresowania ruchów lewicowych i stanowi fundament programu politycznego Razem.

W ciągu ostatnich lat obserwujemy rosnące napięcia międzynarodowe w Europie, regionie Pacyfiku, Bliskiego Wschodu i Afryki oraz agresywną postawę Rosji. Uważnie analizujemy przebieg wojny w Ukrainie. To zmusza nas do głębokiego namysłu i działania na rzecz bezpieczeństwa Polski - życia jej obywateli, suwerenności oraz integralności granic.

Z niepokojem stwierdzamy, że od ponad dwóch dekad decyzje podejmowane przez rządzących były dalece nieadekwatne do rosnących zagrożeń. Brakowało wizji oraz samodzielnego, strategicznego myślenia o bezpieczeństwie zarówno w sferze militarnej, jak też pozamilitarnej.

W kwestiach związanych z siłami zbrojnymi reformy i plany modernizacji były ogłaszane i unieważniane przez następujących po sobie ministrów. Jednocześnie brakowało należytej troski o bieżące funkcjonowanie armii, jakość wyszkolenia i wyposażenia żołnierzy oraz o ich morale. Zaniedbania te skutkowały utratą wielu cennych specjalistów i oficerów oraz upośledzały możliwości rekrutacyjne Wojska.

W sferze pozamilitarnej bezrefleksyjność kolejnych ekip rządzących była jeszcze większa. W myśleniu o kluczowych sprawach dotyczących państwa dominowało doraźne ograniczanie kosztów i inwestycji społecznych. Spowodowało to dramatyczne zaniedbanie bezpieczeństwa Polski, jej obywateli i obywatelek. W szczególności należy zwrócić uwagę na wykreślenie z polskiego systemu prawnego problematyki obrony cywilnej wraz z wprowadzaniem Ustawy o Obronie Ojczyzny.

Tymczasem obronność to nie tylko integralność granic, ale też życie ludzkie. Należy wręcz uznać, że obrona życia i zdrowia ludności cywilnej jest nie tylko integralnym elementem obronności, ale do pewnego stopnia jest to kryterium nadrzędne. Armia nie jest w stanie wypełniać swoich zadań bez stojącego za nią silnego i zorganizowanego społeczeństwa. Jest ono także podstawą odtwarzania jej zdolności bojowej. Uwzględnienie tego paradygmatu i jego realizacja jest tym, co wyróżnia lewicę i determinuje jej politykę w aspekcie sił zbrojnych oraz obszarów krytycznych dla funkcjonowania państwa.

Myśląc o obronności państwa mamy na uwadze trzy obszary stanowiące jej filary: bezpieczeństwo militarne, bezpieczeństwo ludności cywilnej oraz odporność krytycznych sektorów systemu gospodarczego i społecznego. Jesteśmy przekonani, że bezpieczeństwo Polski możemy budować jedynie poprzez strategiczne planowanie i koordynację działań we wszystkich tych obszarach jednocześnie. Rolą rządzących jest zagwarantowanie równowagi oraz efektywnej współpracy między nimi.

Nadzór nad Systemem Obronnym RP

Cywilny nadzór nad systemem obrony państwa w tym nad Siłami Zbrojnymi RP jest podstawą ich dobrego działania. Jednak kontrola ta funkcjonuje jedynie wówczas, gdy jest także w pełni demokratyczna. Niestety coraz częściej cele oraz ostateczne rezultaty decyzji MON są uznawane za tajne i zastępowane publikacją propagandy wiecznego sukcesu. To znaczne ograniczenie kontroli nad rządem sprawia, że problemy systemu obrony Polski pozostają ukryte i nierozwiązane. Jednocześnie umożliwia to traktowanie Sił Zbrojnych RP jak prywatnego folwarku, w którym można realizować swoje polityczne ambicje. Uważamy, że najlepszą metodą na poprawę tej sytuacji jest wzmocnienie roli parlamentarnych Komisji Obrony Narodowej, by mogły one odpowiednio kontrolować poprawność decyzji MON. Jednocześnie będziemy dążyć do większej jawności poprzez wymuszenie publikacji wyczerpujących uzasadnień podejmowanych wydatków, w szczególności na rzecz zakupów sprzętu.

Polska Doktryna Obronna

Jednym z kluczowych problemów polskiej obronności ostatnich dekad był brak stabilności i odporności na zmieniające się realia polityczne. Następujące po sobie rządy zastrzegały sobie prawo do gwałtownych i daleko idących zmian - w naszej opinii częściej podyktowanych chęcią zaznaczenia swojej odmienności od poprzedników, niż rzeczywistym interesem i potrzebami obronnymi kraju. Tymczasem odpowiedzialne myślenie o bezpieczeństwie i skuteczne jego budowanie wymaga stabilności i długofalowej perspektywy. Aby efektywnie odpowiadać na pojawiające się zagrożenia i sytuacje kryzysowe, musimy być przygotowani do zdecydowanej i szybkiej reakcji. Jesteśmy przekonani, że w sytuacji kryzysowej należy działać, a nie zagłębiać się w polityczne spory o tym, jakie kroki będą najodpowiedniejsze. Zdajemy sobie także sprawę z tego, że elementem wielu współczesnych zagrożeń, w szczególności hybrydowych, będą intensywne działania dezinformacyjne, dążące do pogłębiania podziałów.

Mając na uwadze te czynniki, chcemy w drodze demokratycznej debaty sejmowej określić jasno, jak Polska rozumie swoje interesy strategiczne, co określa jako zagrożenie i jak zamierza na nie odpowiadać. Jesteśmy przekonani, że ustanowienie i ogłoszenie Doktryny Obronnej Polski w randze ustawy pozwoli nam na sprawniejsze odpowiadanie na zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski i jej interesów. Tworząc pole do porozumienia ponad podziałami politycznymi, pozwoli na ustabilizowanie polityki obronnej oraz stanowić będzie filar nowej strategii budowania bezpieczeństwa kraju.

Ponadto Doktryna Obronna będzie stanowiła jasny komunikat dla państw wrogich - ostrzegający o konkretnych konsekwencjach, z jakimi muszą się liczyć w przypadku działań zagrażających Polsce i jej kluczowym interesom. Zamierzamy jasno określić jakich sił i środków Polska planuje użyć wobec zagrożeń o charakterze konwencjonalnym, hybrydowym, cyfrowym oraz dezinformacyjnym.

Odpolitycznienie służb wywiadu i kontrwywiadu

Służby informacyjne stanowią istotny element Systemu Bezpieczeństwa Państwa. Dzięki nim jesteśmy w stanie diagnozować zagrożenia, adekwatnie się do nich przygotowywać, a wielu z nich unikać lub neutralizować. Rozwój współczesnych społeczeństw i ich cyfryzacja stawia przed nami wyzwanie dostosowania naszych możliwości wywiadowczych i kontrwywiadowczych do nowych realiów oraz rozwój w zakresie kompetencji kluczowych dla zachowania bezpieczeństwa informacyjnego kraju.

Niestety od początku istnienia III RP służby wywiadu i kontrwywiadu nader często były obiektem licznych starć politycznych, a nieodpowiedzialna postawa wielu polityków wystawiała je na ryzyko infiltracji i dekonspiracji. Do szczególnie destruktywnych należy zaliczyć ostatnie dwudziestolecie działalności Antoniego Macierewicza.

Chcąc skutecznie przeciwdziałać zagrożeniom, wobec których stoi Polska, musimy stworzyć stabilne, możliwie wolne od partyjnych nacisków warunki do działania oraz rozwoju cywilnych i wojskowych służb informacyjnych. Jesteśmy przekonani, że należy ujednolicić zasady awansu na stopnie oficerskie, wprowadzając dla funkcjonariuszy (cywilnych) kontrasygnatę Szefa Sztabu Generalnego. Proponujemy przeniesienie służb wywiadu i kontrwywiadu wojskowego - wraz z ich zadaniowaniem oraz decyzjami kadrowymi - pod jurysdykcję Szefa Sztabu Generalnego. Naszym zdaniem pozwoli to na efektywniejsze ich wykorzystanie i odzwierciedlenie strategicznych interesów kraju w ich działaniu. Jednocześnie w pełni rozumiejąc specyfikę działania służb informacyjnych oraz konieczność ochrony demokratycznego systemu państwa, chcemy wzmocnić nadzorczą rolę Sejmowej Komisji Służb Specjalnych poprzez utworzenie przy niej Zespołu Audytorów, składającego się z byłych oficerów poszczególnych agencji wywiadowczych i kontrwywiadowczych. Audytorzy będą mieli możliwość kontrolowania bieżących działań operacyjnych pod kątem ich zasadności oraz zgodności z obowiązującym prawem. Zespół będzie przedstawiał Komisji okresowe raporty z realizowanych kontroli, a w przypadku niejasności rekomendował Komisji podjęcie dalszych działań wyjaśniających.

Struktury STRATCOM

Wojna informacyjna jest nieodłącznym elementem współczesnej geopolityki. Dlatego dla osiągania celów strategicznych Polski konieczne jest efektywne komunikowanie się ze społeczeństwami zarówno państw sojuszniczych, jak też wrogich. Umożliwia to skuteczne informowanie o działaniach Państwa, ale także przeciwdziałanie dezinformacji. Wydatnie pokazała to wojna w Ukrainie.

Rosja jest obecnie największym zagrożeniem dla bezpieczeństwa Polski. Jest też krajem, który znajduje się w czołówce państw sprawnie wykorzystujących dezinformację w konfliktach. W ostatnich dekadach Kreml wielokrotnie pokazał, że potrafi sprawnie wykorzystywać social media i Internet do wywoływania konfliktów, generowania podziałów społecznych, a nawet do ingerowania w procesy polityczne w wysoko rozwiniętych demokratycznych państwach.

Polska jako kraj frontowy NATO jest szczególnie narażona na wrogie działania dezinformacyjne Federacji Rosyjskiej. Dlatego odporność i zdolności komunikacyjne muszą stanowić integralny element systemu bezpieczeństwa państwa. Narzędziem do realizacji tego celu jest utrzymanie odpowiednio licznych i sprawnych struktur komunikacji strategicznej (STRATCOM) na poziomie centralnym. Niestety obecnie funkcjonujące w ramach Wojska Polskiego i wybranych instytucji (także NATO) zespoły STRATCOM nie obsługują wyłącznie interesów Polski oraz nie mogą prawidłowo spełniać swojej funkcji ze względu na znaczne rozproszenie i ograniczony zakres działań. Dlatego proponujemy połączenie ich w rozbudowaną sieć zintegrowaną na poziomie centralnym. Pozwoli to na stały monitoring otoczenia informacyjnego oraz utrzymanie narzędzi polityki informacyjnej państwa w obszarze jego strategicznych interesów.

Współpraca obronna RP

Polska nie jest i w przewidywalnej przyszłości nie będzie w stanie w pełni samodzielnie odeprzeć potencjalnego ataku ze strony Rosji. Dlatego międzynarodowa współpraca obronna, w szczególności w ramach UE i NATO, stanowi obecnie najważniejszą gwarancję bezpieczeństwa Polski a także Europy. Razem w pełni popiera dalszy rozwój współpracy obronnej w ramach UE i NATO, jednocześnie dążąc do zapewnienia jak największej samowystarczalności defensywnej Europy. Jesteśmy świadomi, że pogłębienie relacji z europejskimi sojusznikami będzie szczególnie trudnym wyzwaniem w obliczu ich systematycznego niszczenia przez rządy PiS, ale uważamy je za kwestię racji stanu.

Rozumiejąc ograniczone możliwości samodzielnego działania, uważamy, że kraje bezpośrednio zagrożone rosyjskim imperializmem muszą uzyskać większe bezpośrednie wsparcie od pozostałych krajów zrzeszonych w UE i NATO. W tym celu należy dążyć do zwiększenia liczby wojsk sojuszniczych stacjonujących w tym regionie. Jednostki te muszą być na tyle silne i zintegrowane z siłami zbrojnymi danego kraju by stanowić realne wzmocnienie wspólnych możliwości obrony i odstraszania. Jednocześnie popieramy kontynuację i zwiększanie wsparcia dla krajów zagrożonych przez Rosję, a nie będących członkami NATO albo UE - z Ukrainą na czele.

Kluczowe jest także podjęcie nowych inicjatyw bezpośrednio z krajami regionu, które już teraz są gotowe znacząco pogłębić współpracę w kwestii obronności obok struktur UE i NATO. Polska powinna zabiegać o wprowadzenie regionalnego systemu wspólnych zakupów sprzętu wojskowego. Umożliwiłoby to znaczne obniżenie kosztów dalszych zakupów oraz standaryzację uzbrojenia. Podobne projekty zostały zrealizowane na przykład w krajach Beneluksu i krajach nordyckich, które w 2023 zgodziły się na połączenie swoich sił lotniczych. Jesteśmy przekonani, że taką współpracą należy objąć także pozostałe cywilne służby i instytucje publiczne kluczowe dla systemu obronnego.

Funkcjonując w narodowym systemie obronności i w systemie sojuszniczym, SZ RP muszą być gotowe do odparcia agresji na terytorium Polski oraz do udziału w operacjach obronnych państw sojuszniczych. Ponadto mają one być także przygotowane do udziału w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne. Niezbędnym jest , aby były one integralną częścią europejskiego i transatlantyckiego systemu obronnego.

Główny wysiłek w kształtowaniu Sił Zbrojnych RP powinien koncentrować się na zwiększeniu ich zdolności bojowej, a nie jedynie liczebności. Oznacza to przede wszystkim konieczność priorytetowego traktowania modernizacji technicznej, podnoszenia kwalifikacji personelu sił zbrojnych zgodnie z wymogami współczesnej wojny, doskonalenia współdziałania sojuszniczego oraz dbania o kapitał ludzki i jego rozwój.

Organizacja Sił Zbrojnych RP musi odzwierciedlać charakter stawianych im zadań. Dlatego w ich składzie nadal wiodącą rolę odgrywać powinny Wojska Lądowe, ze szczególnym uwzględnieniem Obrony Powietrznej. Jednak nie może być to związane z zaniedbaniem pozostałych rodzajów sił zbrojnych czy pozawojskowych instytucji kluczowych dla obronności.

Efektywność wydatkowanych środków i konsensus głównych sił politycznych są zasadniczymi warunkami sukcesu polskiej polityki w sferze obronnej. Zabezpieczanie potrzeb społecznych jednoczy i wzmacnia społeczeństwo, co umożliwia mu skuteczne odparcie wszelkich zagrożeń. Nadzwyczajnie duże wydatki nie mogą negatywnie wpływać na realizację potrzeb społecznych. Zdrowie, edukacja, mieszkalnictwo są równie ważne jak zbrojenia. Te ostatnie z kolei muszą być realizowane z zachowaniem dyscypliny finansowej oraz ze zdecydowanym większym zaangażowaniem polskiego przemysłu obronnego. Polonizacja sprzętu i wyposażenia wojskowego kupowanego za granicą musi pozostawać istotnym czynnikiem budowania potencjału SZ.

Kapitał ludzki oraz liczebność Sił Zbrojnych RP

Wychodząc naprzeciw nowym wyzwaniom w obszarze bezpieczeństwa, Polska musi wzmocnić swoje zdolności obronne. Jednak rozumiejąc systemowe i bieżące problemy, z jakimi borykają się SZ RP i służący w nich żołnierze oraz żołnierki, a także pracownicy cywilni wojska, jesteśmy sceptycznie nastawieni do obecnych planów gwałtownego zwiększania ich liczebności. Jest to szczególnie trudne w obliczu braków kadrowych wywołanych przez destruktywne działania rządów PiS. Możliwość realizacji postulatu “armii 300.000” jest też wątpliwa bez przywrócenia zasadniczej służby wojskowej, czemu Razem się sprzeciwia. Rozbudowę Sił Zbrojnych RP powinno poprzedzić rozwiązanie obecnych problemów systemowych, które osłabiają potencjał naszej armii. Najpoważniejszym z nich jest utrata cennego kapitału ludzkiego.

Działania rządu PiS zaowocowały kilkoma już falami odejść do rezerwy doświadczonych oficerów i podoficerów. Jest to nie tylko utrata cennego i trudnego do odtworzenia kapitału ludzkiego, ale także zaprzepaszczenie znacznych środków, jakie zostały zainwestowane w selekcję i wyszkolenie poszczególnych żołnierzy i żołnierek. Ponadto, aby zatuszować destrukcyjny wpływ kolejnych PiS-owskich ministrów na armię, zniesiono kadencyjność i uproszczono proces awansu zawodowego. Stanowiska dowódcze masowo obsadzano podoficerami i oficerami, którzy zgodnie z wcześniejszymi wytycznymi nie posiadają niezbędnego doświadczenia. Wpływa to negatywnie na liczebność armii, poziom dowodzenia, morale, bezpieczeństwo żołnierzy i żołnierek oraz - w efekcie - zdolność bojową i możliwości obronne kraju. SZ RP nie mogą wypełniać swoich zadań ani rozwijać się, jeśli nie zatrzymamy tych destruktywnych procesów i nie wdrożymy działań naprawczych.

Chcemy, aby SZ RP stały się organizacją, która swoim żołnierzom i żołnierkom daje możliwość rozwoju, realizacji w życiu zawodowym i prywatnym oraz wykorzystania posiadanych kompetencji - zarówno w służbie czynnej, jak też w rezerwie. Dlatego chcemy, aby armia aktywnie współpracowała z oficerami rezerwy, wykorzystując ich potencjał do szkolenia nowych kadr, wykonywania zadań z zakresu administracji i zaopatrzenia, analityki i doradztwa. Jesteśmy przekonani, że doświadczenie, wiedza i wsparcie oficerów, którzy nie pełnią już czynnej służby, będą stanowiły wkład, który pozwoli czynnym żołnierzom i żołnierkom skupić się na realizacji kluczowych zadań oraz podnosić kompetencje zawodowe. Jest to także rozwiązanie, które pozwoli w znacznym stopniu obniżyć koszty i zwiększyć możliwości szkoleniowe armii.

Rozwój usług społecznych w ramach SZ RP

Zdajemy sobie sprawę, że charakter służby wojskowej wiąże się z poświęceniem nie tylko samych żołnierzy, ale także ich rodzin. Rozwój kariery w strukturach Sił Zbrojnych wymaga bowiem gotowości do okresowych zmian miejsca odbywania służby. Rzutuje też na możliwości edukacyjne oraz rozwój zawodowy pozostałych członków rodziny. Dlatego zamierzamy wspierać mobilność zawodową żołnierzy i żołnierek poprzez zapewnienie im godnych warunków mieszkaniowych i usług społecznych w miejscu pełnienia służby oraz wsparcia na rynku pracy dla członków ich rodzin. Poprzez Agencję Mienia Wojskowego zamierzamy aktywnie inwestować w budownictwo mieszkalne na potrzeby istniejących i rozbudowywanych jednostek oraz tworzyć żłobki i przedszkola, poprawiając tym samym dobrostan żołnierzy i ich rodzin. Chcemy, aby jedynie aspiracje i kompetencje decydowały o rozwoju kariery wojskowej i miejscu pełnienia służby.

Wyposażenie armii i warunki pełnienia służby

Wieloletnie zaniedbania w zakresie wyposażenia armii oraz konieczność wsparcia wysiłku wojennego Ukrainy wymagają podjęcia niezwłocznych decyzji o uzupełnieniu sprzętowym i modernizacji SZ RP. Powinny one być realizowane w sposób przemyślany i skoordynowany. W planowaniu zakupów należy wziąć pod uwagę nie tylko uzupełnienie sprzętu przekazanego Ukrainie uzbrojeniem o lepszych parametrach, ale także możliwości zapewnienia jego logistyki w czasie pokoju oraz wojny. W szczególności ważne jest utrzymanie rezerwy amunicyjnej odpowiedniej do realizacji efektywnego szkolenia żołnierzy oraz prowadzenia długotrwałych działań obronnych.

Istotnym elementem modernizacji, który często pomijany jest przez polityków partii rządzącej, powinna być poprawa jakości wyposażenia osobistego żołnierzy oraz jego standaryzacja. Komfort i bezpieczeństwo żołnierzy i żołnierek podczas realizacji działań stanowi podstawę zdolności bojowych i morale poszczególnych oddziałów. Dlatego niedopuszczalna jest dla nas sytuacja, w której obok nowoczesnego uzbrojenia na wyposażeniu armii nadal pozostają poradzieckie hełmy lub sprzęt o większej zawodności lub niższej wygodzie użytkowania niż ten używany w okresie PRL. Dlatego chcemy istotnie podnieść standardy wyposażenia osobistego żołnierzy. Uważamy, że weryfikacja jakości wyposażenia oraz jego modernizacja powinny odbywać się w oparciu o opinie żołnierzy i żołnierek, którzy wykorzystują je na co dzień.

Wzmocnienie Obrony Powietrznej

Wojna w Ukrainie dobitnie pokazuje kluczowe znaczenie utrzymania przewagi w powietrzu oraz skalę zagrożenia ludności cywilnej oraz infrastruktury krytycznej ostrzałami. Mając na uwadze doświadczenia tego konfliktu, dostrzegamy konieczność istotnego wzmocnienia obrony powietrznej - w tym zapewnienia osłony dla kluczowych ośrodków miejskich. Jest to szczególnie istotne w obliczu braku infrastruktury ochronnej dla ludności cywilnej.

Polski przemysł zbrojeniowy

Możliwość odpowiedniego zaopatrzenia Sił Zbrojnych RP zawsze stanowiła fundament potencjału obronnego kraju. Jednak pomimo dużych możliwości polskiego przemysłu obronnego kolejne rządy nigdy nie wykorzystywały go w pełni. Ograniczono za to jego rozwój i spowolniono proces modernizacji. Masowe sprowadzanie sprzętu - przy braku pokrycia zapotrzebowania na części krytyczne i z ograniczoną produkcją na licencji - tylko zwiększyło już silną zależność Polski od niepewnych łańcuchów dostaw. Jednocześnie polskie możliwości remontowe, tak kluczowe dla działania nowoczesnej armii, także pozostają na zbyt niskim poziomie.

W celu zabezpieczenia logistyki Sił Zbrojnych RP konieczne jest ograniczenie nieplanowanych zakupów zagranicą i zwiększenie inwestycji w polski przemysł obronny. Ograniczenie uzależnienia od części krytycznych stanowić będzie wyzwanie, gdyż Polska jest jednym z najmniej inwestujących w rozwój technologiczny krajów w Europie. Dlatego uważamy, że konieczne jest oparcie decyzji dotyczących inwestycji i obsady personalnej spółek skarbu państwa o obiektywnie wybrane cele - a nie o czynniki polityczne.

Życie ludzkie jest wartością nadrzędną i dobrem, które raz utracone nie da się odzyskać. Polska, jako kraj szczególnie doświadczony w XX w. wojnami, czystkami etnicznymi i politycznymi, nie może pozwolić sobie na zaniedbania w obszarze ochrony ludności.

Międzynarodowe Prawo Humanitarne Konfliktów Zbrojnych przyznaje szczególną ochronę prawną ludności cywilnej. Jednak aby z niej skorzystać, konieczne jest spełnienie pewnych warunków. Podstawowym z nich jest organizacja obrony cywilnej według przewidzianych konwencjami standardów. Na terenach objętych działaniami wojennymi jest ona odpowiedzialna za organizację ewakuacji, zapewnienie opieki medycznej, zaopatrzenie w żywność. Co ważne, działa także w przypadku okupacji danego terenu. Poza terenem bezpośrednich działań wojennych obrona cywilna wspiera funkcjonowanie państwa i jego gospodarki, a co za tym idzie - jest jednym z fundamentów jego zdolności obronnych.

Niestety przez ostatnie 30 lat w działaniach władz centralnych i samorządowych problematyka ochrony ludności cywilnej na wypadek wojny była systematycznie spychana na margines. Brak jasno określonych zadań oraz podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie był powodem jej postępującej zapaści, której ostatecznym aktem było wykreślenie obrony cywilnej z polskiego porządku prawnego wraz z wprowadzeniem Ustawy o Obronie Ojczyzny.

Uważamy, że odbudowa systemu ochrony ludności cywilnej jest priorytetem dla polityki obronnej kraju. W tym celu w miejsce instytucji ochrony ludności rozwiązanych przez PiS chcemy powołać nowe struktury obrony cywilnej wraz z gwarancją ich finansowania, proporcjonalnego do finansowania SZ RP. System ten zamierzamy oprzeć na dwóch powiązanych ze sobą elementach: centralnym Inspektoracie Obrony Cywilnej oraz lokalnych formacjach Służby Obrony Cywilnej.

Służba Obrony Cywilnej

Podstawą działań obrony cywilnej zawsze są jej oddziały terytorialne. Uważamy, że dotychczasowa praktyka powierzania tej roli jednostkom Państwowej Straży Pożarnej była błędem. Jesteśmy przekonani, że jedynie dedykowana organizacja, koordynująca działania wszystkich instytucji istotnych dla ochrony życia i zdrowia ludności cywilnej, jest w stanie spełnić to zadanie efektywnie. Dlatego chcemy powołać na terenie całego kraju terytorialne oddziały Służby Obrony Cywilnej, które w czasie pokoju będą podlegały wojewodom. Formacje SOC będą oparte na służbie ochotniczej, silnie zakotwiczone w środowisku lokalnym, a ich system zarządzania będzie zintegrowany z władzami samorządowymi wszystkich szczebli.

W czasie pokoju głównym zadaniem oddziałów SOC będzie tworzenie lokalnych planów działania na wypadek sytuacji kryzysowych oraz utrzymanie przekazanych im zasobów materiałowych. Będą one także odpowiedzialne za kontrolę stanu infrastruktury istotnej dla ochrony ludności cywilnej (m.in. schronów) oraz utrzymanie w należytym stanie infrastruktury ochrony ludności w budynkach publicznych. SOC będzie także edukować społeczeństwo w zakresie ochrony ludności, uczestniczyć w działaniach ratowniczych w sytuacjach kryzysowych, a także przeprowadzać ćwiczenia. Na czas wojny oddziały SOC będą osiągały zdolność działania w oparciu o utworzoną Rezerwę SOC - przeszkolonych osób, które zadeklarowały gotowość do pełnienia służby w przypadku wojny. Nabór do Rezerwy odbywać się musi w oparciu o system kategorii SOC (na wzór kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej), potwierdzających zdolność kandydatów do pełnienia zadań OC w czasie wojny. Uwzględnić musimy tu nie tylko płeć, wiek i stan zdrowia, ale także sytuację rodzinną kandydatów i kandydatek. Należy bowiem pamiętać o tym, że obowiązki pełnione w ramach OC w przypadku “W” mogą wpływać na możliwość ewakuacji funkcjonariuszy OC, jak też ich zdolność do opieki nad osobami zależnymi. Także w tym wymiarze służba w SOC jest zobowiązaniem analogicznym do służby w innych formacjach mundurowych. Pragniemy jednocześnie zwrócić uwagę, że służba w jednostkach SOC dawać będzie możliwość wsparcia wysiłku obronnego Polski osobom, które z różnych przyczyn nie mogą pełnić służby wojskowej lub są mniej atrakcyjnymi kandydatkami/kandydatami dla Sił Zbrojnych RP. Uzasadnione będzie koordynowanie rekrutacji kandydatów i kandydatek z Siłami Zbrojnymi RP w celu efektywnego zapewnienia obu służbom kapitału ludzkiego adekwatnego do ich potrzeb.

Inspektorat Obrony Cywilnej

Właściwe przygotowanie instytucji państwa i formacji SOC na czas wojny oraz innych sytuacji kryzysowych wymaga odpowiedniej diagnozy zagrożeń oraz ich systematycznego monitorowania. W tym celu zamierzamy powołać Inspektora Obrony Cywilnej (IOC) w randze ministra i wyznaczonych przez niego Wojewódzkich Inspektorów Obrony Cywilnej (WIOC).

Zadaniem IOC będzie przygotowanie odpowiednich norm i środków mających zapewnić ochronę ludności cywilnej oraz mienia na wypadek wojny i klęsk żywiołowych oraz wyznaczanie celów strategicznych i wydawanie zaleceń instytucjom na poziomie centralnym i lokalnym. Inspektor będzie też odpowiedzialny za tworzenie krajowej strategii rozwoju Służby Obrony Cywilnej. IOC będzie działał w ścisłej współpracy ze wszystkimi instytucjami tworzącymi system obronny państwa i korzystać z ich wsparcia informacyjnego. Bliska współpraca pozwoli na dostosowanie działań OC do potrzeb i planów Sił Zbrojnych RP na wypadek działań wojennych. W ramach tej współpracy IOC będzie uczestniczyć w grach decyzyjnych, tworzyć możliwe scenariusze zagrożeń i działań oraz zlecać przygotowanie się do nich strukturom wojewódzkim i lokalnym SOC.

Na poziomie wojewódzkim zadaniem WIOC będzie bieżący nadzór nad wykonywaniem zadań obrony cywilnej przez jednostki samorządu terytorialnego i podległe im oddziały SOC. WIOC będzie opiniował wszystkie plany działania i inwestycji samorządów w zakresie istotnym dla ochrony ludności cywilnej, w szczególności opieki zdrowotnej, ewakuacji, transportu, energetyki i budownictwa. Istotnym zadaniem WIOC będzie także kontrola nad zasobami obrony cywilnej na danym terenie. Będzie on także miał możliwość nakładania kar na osoby i instytucje, które nie wypełniają wyznaczonych im zadań z zakresu ochrony ludności cywilnej.

W sytuacji bezpośredniego zagrożenia państwa wraz z wprowadzeniem stanu wojennego krajowy Inspektor Obrony Cywilnej przejmuje pełną kontrolę nad strukturami Obrony Cywilnej na terenie całego kraju. Ponieważ paraliż władzy publicznej jest jednym z podstawowych celów operacyjnych wroga, w trakcie konfliktu bezpośrednie dowodzenie nad lokalnymi oddziałami SOC zostanie odebrane wojewodom i przekazane do odpowiednich WIOC. Umożliwi to autonomiczne działanie SOC niezależnie od stanu władz centralnych lub lokalnych, a także w sytuacji okupacji i całkowitego odcięcia od krajowej administracji.

Infrastruktura ochronna dla ludności cywilnej

Obszarem krytycznym dla ochrony życia i zdrowia ludności cywilnej na wypadek wojny, który został szczególnie zaniedbany w ostatnich dekadach, jest budownictwo ochronne dla ludności cywilnej. Pomimo istniejących przesłanek prawnych do jej utrzymania oraz rozbudowy, obowiązki te były nagminnie ignorowane przez wszystkie instytucje lokalne oraz centralne. W szczególności pozwalano, by mimo zapisów ustaw, możliwe było uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego bez uwzględnienia problematyki obrony cywilnej oraz wydawanie zezwoleń na budowę bez określenia, czy budynek spełnia wymagania obrony cywilnej. Dlatego zamierzamy ustanowić jednoznaczne przepisy, które ostatecznie wyegzekwują od odpowiedzialnych podmiotów publicznych i prywatnych przestrzegania standardów obrony cywilnej. Mając na uwadze wieloletnie zaniedbania w zakresie planowania i konserwacji obrony cywilnej, stworzymy program inwestycji w publiczną infrastrukturę obronną w dużych ośrodkach miejskich.

Efektywna realizacja działań obronnych uzależniona jest od możliwości utrzymania funkcjonowania instytucji państwa, życia społecznego i gospodarczego w warunkach szczególnego kryzysu, jakim jest stan wojny. Z tego powodu działania dążące do chaosu i paraliżu różnych obszarów funkcjonowania państwa stanowią stały element konfliktów zbrojnych. Szczególnym rodzajem takich działań są ataki hybrydowe. Kompetencją pozwalającą na skuteczne przeciwdziałanie skutkom konfliktu jest odporność społeczna i instytucjonalna. Składają się na nią wiedza i umiejętności oraz procedury działania na wypadek wystąpienia konkretnych zagrożeń lub kryzysów, przewidziane na ten cel zasoby sprzętowe, materiałowe i ludzkie. W swoich propozycjach programowych Razem zawsze brało ten aspekt pod uwagę we wszystkich obszarach funkcjonowania państwa. Uważamy, że obecna sytuacja geopolityczna zmusza do jeszcze większego starania na rzecz budowy gospodarki, instytucji i społeczeństwa odpornych na kryzysy i zdolnych do działania w trudnych i nieprzewidzianych okolicznościach. Szczególnego namysłu i działania wymagają zaś te obszary funkcjonowania państwa, o których wiemy, że w przypadku konfliktu będą miały znaczenie krytyczne.

Odporność w obszarze opieki zdrowotnej

Opieka zdrowotna jest kluczowym elementem odporności państwa na kryzysy. Zarówno w przypadku konfliktu zbrojnego, jak też innych sytuacji zagrożenia jej sprawne funkcjonowanie jest konieczne dla kontynuacji życia społecznego i gospodarczego oraz zdolności obronnych kraju. Dlatego wzmacnianie odporności państwa w tym obszarze musi opierać się na zabezpieczeniu odpowiednich zasobów materiałowych i kadrowych - zarówno na potrzeby Sił Zbrojnych, jak też ludności cywilnej. Jesteśmy przekonani, że długofalowe planowanie musi zakładać zapewnienie nadwyżki sił i środków, które pozwolą na przeciwdziałanie kryzysom. W przypadku potencjalnego konfliktu zbrojnego na terenie Rzeczypospolitej lub sąsiednich państw sojuszniczych należy liczyć się ze znacznym ubytkiem personelu medycznego związanym z powołaniem do służby wojskowej oraz obciążenie napływem rannych i uchodźców z krajów ościennych. Dlatego już teraz konieczne jest planowanie i rozwijanie zasobów służby zdrowia w sposób skoordynowany, uwzględniający potrzeby Sił Zbrojnych oraz opieki nad ludnością cywilną. W procesie tym konieczne jest nie tylko rozwijanie zasobów polskiego systemu opieki zdrowotnej, ale także zapewnienie współpracy i koordynacji działań z państwami ościennymi położonymi poza strefą bezpośrednio narażoną na działania wojenne. Jesteśmy przekonani, że konieczne jest już teraz posiadanie stosownych umów i procedur współpracy z systemami opieki zdrowotnej innych państw europejskich w zakresie ewakuacji i leczenia pacjentów na ich terenie.

Deficyt personelu medycznego jest kluczowym problemem, który naszym zdaniem wymaga wielowymiarowej interwencji państwa. Konieczne jest zwiększenie liczby personelu medycznego wybranych specjalności oraz wspieranie edukacji w zakresie umiejętności paramedycznych wśród ludności cywilnej oraz funkcjonariuszy SOC. Dlatego planujemy wprowadzenie zachęt finansowych do studiowania na wybranych kierunkach medycznych i specjalizacjach, połączonych z podjęciem zobowiązania do służby w Siłach Zbrojnych lub Służbie Obrony Cywilnej. Uważamy także, że konieczna jest analiza kluczowych kompetencji medycznych na wypadek sytuacji kryzysowych w celu ułatwienia tzw. taskshiftingu, a więc przekazania konkretnych zadań w ręce personelu wspierającego, posiadającego wąskie przeszkolenie w danym kierunku. Należy uwzględnić, że w warunkach głębokiego kryzysu prostsze procedury medyczne efektywnie wykonywać mogą odpowiednio przeszkoleni sanitariusze w ramach SOC, co będzie w istotny sposób odciążać opiekę medyczną.

Kolejnym obszarem, ważnym z perspektywy odporności systemu opieki zdrowotnej na sytuacje kryzysowe, jest zapewnienie bezpieczeństwa lekowego i materiałowego, ze szczególnym uwzględnieniem zasobów zarezerwowanych dla ludności cywilnej w ramach SOC. Jesteśmy przekonani, że konieczne jest wyznaczenie i zabezpieczenie rezerw strategicznych leków i sprzętu medycznego w ramach struktur Służby Obrony Cywilnej i równomierne rozmieszczenie ich na terytorium wszystkich województw. Pozwoli to na dostosowanie tych zasobów do potencjalnych scenariuszy działań na danym terenie oraz na ich ochronę w świetle prawa międzynarodowego dotyczącego konfliktów zbrojnych.

Odporność w obszarze infrastruktury i transportu

Ważnym obszarem, zarówno dla działania armii, jak też ochrony życia i zdrowia ludności cywilnej, są infrastruktura i transport. W przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej związanej z klęską żywiołową, skażeniem, atakami powietrznymi lub działaniami zbrojnymi na danym terenie, konieczna jest możliwość sprawnej ewakuacji części lub całości ludności cywilnej z wybranego obszaru. Jest to istotne zwłaszcza w sytuacji braku budowli ochronnych dla ludności cywilnej. Dlatego za karygodną uważamy sytuację, w której władze samorządowe nie dysponują planami ewakuacji lub obejmują nimi jedynie niewielkie grupy, a istnienie takich planów nie jest brane pod uwagę w procesie planowania przestrzennego oraz systemów transportu. Dlatego zamierzamy zmienić obecne przepisy wymuszając na decydentach i inwestorach uwzględnienie możliwych zagrożeń i zapewnienie bezpieczeństwa życia i zdrowia ludności w przypadku ich wystąpienia. Szczególnie ważną rolę w tym obszarze pełnić będzie powołany przez nas Inspektorat Obrony Cywilnej.

Systemy łączności i alarmowania

Kolejnym obszarem o krytycznym znaczeniu dla funkcjonowania społeczeństwa oraz kluczowych dla niego instytucji jest łączność. Należy brać pod uwagę, że system łączności telefonii komórkowej jest wrażliwy na ataki, a duża część koniecznej do jego działania infrastruktury w przypadku konfliktu będzie uznawana za obiekty podwójnego przeznaczenia i atakowana przez wroga. Dlatego szczególnie negatywnie oceniamy propozycje oparcia m.in. systemów alarmowania ludności o zagrożeniach jedynie o łączność komórkową i Internet. Jesteśmy przekonani, że należy zapewnić alternatywny, awaryjny system łączności, który pozwoli na przekazywanie informacji pomiędzy kluczowymi instytucjami w warunkach braku prądu, Internetu lub łączności komórkowej. Jedną z możliwości dla budowy takiego systemu, która z powodzeniem jest wykorzystywana w obronie cywilnej wielu krajów, jest łączność radiowa. Uważamy, że system ten powinien być przypisany strukturom SOC. Chcemy, aby w ciągu najbliższych kilku lat każda instytucja i służba o kluczowym znaczeniu dla obrony życia i zdrowia ludności cywilnej posiadała zasoby i kompetencje do komunikowania się w sytuacjach kryzysowych za jego pomocą.

Do zilustrowania stanowiska użyliśmy zdjęcia przedstawiającego desant pod Am Nabak. Autor: mjr Dariusz Kudlewski - oficer prasowy PKW Czad.