Stanowisko: kierunki rozwoju polskiej energetyki (2023)

Polska energetyka jest w opłakanym stanie i w obecnym kształcie nie będzie w stanie odpowiedzieć na wyzwania przyszłości. Jesteśmy świadkami zjawisk atmosferycznych wywołanych globalnym ociepleniem, dotykają nas również ogromne wzrosty cen energii. Lato 2022 roku upłynęło pod znakiem wyjątkowych upałów i największej od stuleci suszy w Europie. Takie i inne zjawiska, jak gwałtowne burze i wichury, będą nas nękać coraz częściej. Szczególnie zimą odczuwamy fatalną jakość powietrza, ze wskaźnikami zawartości szkodliwych pyłów kilkakrotnie przekraczającymi dopuszczalne normy. Zmniejszenie cen energii oraz redukcja szkodliwych emisji będzie jednym z naszych najważniejszych działań..

Do 2030 r. będzie trzeba wymienić urządzenia produkujące energię elektryczną o łącznej mocy prawie 20 GW — ponad połowę ogólnej mocy naszych elektrowni. Jednocześnie stale będzie rosło zapotrzebowanie na energię. W dłuższej perspektywie oznacza to ryzyko dalszego wzrostu cen oraz wprowadzenia drastycznych ograniczeń w dostępności energii, a także utratę wielu miejsc pracy. Jest to zagrożenie, ale też okazja na odejście od wykorzystywania paliw kopalnych w energetyce.

Pieniądze z opłat za emisję dwutlenku węgla trafiają w całości do polskiego budżetu. Te ponad 20 miliardów złotych rocznie jest jednak w nim rozmywane, zamiast pokrywać koszty związane z transformacją energetyczną. Ich wykorzystanie w tym celu pozwoli uczynić naszą energetykę bardziej przyjazną środowisku, pozwoli też sfinansować działania, które bezpośrednio obniżą rachunki gospodarstw domowych – na przykład termomodernizację budynków i wymianę kotłów opalanych paliwami stałymi na pompy ciepła.

Ponad 4,5 miliona Polaków cierpi z powodu ubóstwa energetycznego. Zapewnimy wsparcie ze strony państwa w formie dopłat do energii oraz nowoczesnych, nisko- i bezemisyjnych form ogrzewania. Europejska polityka konkurencyjności w dalszym ciągu dąży do podporządkowania usług publicznych, w tym również zaopatrzenia w energię zasadom rynkowym, zapewniając przede wszystkim zyski europejskim koncernom. Tymczasem zaopatrzenie w energię jest kwestią kluczową dla życia Polek i Polaków. Wszyscy ludzie mają prawo do przystępnej cenowo energii. Transformacja energetyczna może się powieść tylko wtedy, gdy oprócz przestawienia na energetykę odnawialną centralnym punktem stanie się jej demokratyzacja. Jednocześnie będziemy na forum Unii Europejskiej dążyć do reformy rynku energii, tak by minimalizując ceny energii, zapewniał tańszą i czystszą energię elektryczną.

W wielu miejscach Polski mamy przestarzałą infrastrukturę elektroenergetyczną i ciepłowniczą. Większość z elementów sieci dystrybucyjnych niskiego i średniego napięcia przekroczyło 25 lat, stąd w celu zapewnienia coraz wyższych wskaźników niezawodności pracy sieci oraz bezpieczeństwa dostaw wymagana jest jej modernizacja i rozbudowa. Opóźnienie w przystosowaniu sieci energetycznych do obsługi odnawialnych źródeł energii skutkuje dziś stratą nawet połowy wytwarzanej przez nie mocy. Zbyt długie ciągi sieci niskiego napięcia, często występujące na obszarach wiejskich, skutkują ogromnym i bezsensownym marnotrawstwem energii: o ponad 20 proc. wyższymi niż średnia UE stratami na przesyle i dystrybucji energii elektrycznej. Doprowadziły do tego wieloletnie zaniedbania kolejnych rządów.

Modernizacja polskiej energetyki jest ogromnym przedsięwzięciem, które da impuls do rozwoju gospodarki. Jeśli zostanie przeprowadzona dobrze, nie tylko uda się pokryć potrzeby energetyczne państwa, zapewniając obywatelom i obywatelkom tanią energię, ale też ograniczyć emisje zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych do atmosfery. Będzie to zarazem okazja do rozwoju gospodarki na niespotykaną wcześniej skalę — powstaną nowe miejsca pracy, również w nowym państwowym przemyśle, a w dalszej perspektywie nowe, rodzime technologie. Aby zapewnić konsekwentne podnoszenie poziomu życia i zatrzymać nadmierną emigrację zdolnych i wykształconych kadr, polską gospodarkę należy wprowadzić na tory gospodarki opartej na wiedzy, do której kluczem są badania i rozwój oraz inwestycja w pracowników. Te przemiany muszą mieć oparcie w wieloletniej strategii i być realizowane w porozumieniu z samorządami i mieszkańcami.

Dla zapewnienia prawdziwej transformacji energetycznej w kierunku czystej i bezpiecznej energii dla przyszłych pokoleń musimy traktować ten projekt jako ogólnoeuropejski.

1. Aby łagodzić skutki kryzysów dla gospodarstw domowych, wpływy z podatków od zysków nadzwyczajnych przedsiębiorstw energetycznych przeznaczymy na sfinansowanie puli bezpłatnej energii elektrycznej, dzielonej pomiędzy gospodarstwa domowe w zależności od ich wielkości i rodzaju stosowanego ogrzewania.
2. Ograniczymy wzrosty cen energii dla gospodarki poprzez wprowadzenie limitu cen referencyjnych gazu ziemnego i węgla wykorzystywanych przez elektrownie.
3. Zapewnimy dofinansowanie energooszczędnego sprzętu AGD dla gospodarstw domowych.
4. Przeznaczymy całość opłat w ramach europejskiego systemu handlu emisjami na zmniejszenie emisji w gospodarce (koncentrując się na modernizacji energetyki).
5. Będziemy negocjować wspólne unijne zakupy gazu ziemnego i innych paliw kopalnych.
6. Będziemy zabiegać o zastąpienie unijnego systemu handlu emisjami podatkiem węglowym.
7. Przyspieszymy wprowadzenie rozwiązań prawnych dla prosumenta wirtualnego oraz wspólnot energetycznych.
8. Będziemy zabiegać o wydzierżawienie przez Polskę odstawionych niemieckich elektrowni jądrowych i przywrócenie ich do pracy.
9. Uczynimy administrację publiczną i samorządy wzorcami dobrego gospodarowania energią.
10. Wdrożymy mechanizmy rynkowe pozwalające zredukować zużycie energii w przemyśle, w tym mechanizmy popytowe i redukcji zapotrzebowania.
11. Określimy strategię rezygnacji ze spalania węgla i innych paliw kopalnych w ogrzewaniu indywidualnym.
12. Odblokujemy możliwości inwestycyjne w energetyce wiatrowej na lądzie, z poszanowaniem dla społeczności lokalnych i przyrody.
13. Opracujemy krajowy plan dotyczący bioenergii, w szczególności dotyczący określenia strumieni odpadów organicznych zasilających biometanownie.
14. Przeznaczymy część środków z Krajowego Planu Odbudowy na inwestycje w energetykę i gospodarowanie energią.
15. Przebudujemy we współpracy z Ukrainą połączenie promieniowe Zamość–Dobrotwór na na połączenie w sieci oczkowej oraz doprowadzimy do modernizacji połączenia Widełki–Chmielnicka, tak by dla dobra obu krajów wzmocnić naszą integrację w ramach obszaru synchronicznego Europy kontynentalnej.

1. Ograniczymy emisje pyłów, gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń w energetyce do 2030 r. aby zmniejszyć ich negatywny wpływ na zdrowie ludzkie i ekosystemu, na klimat oraz aby spełnić zobowiązania w ramach UE. Będziemy starać się o większe finansowanie ze środków unijnych na ten cel.
2. Będziemy dążyć do jak najszybszego (z zachowaniem bezpieczeństwa energetycznego) odejścia od wykorzystania węgla w energetyce. Do tego odejścia zaplanowane będą sprawiedliwe przemiany strukturalne i społeczne w rejonach wydobycia i wytwarzania energii.
3. Do 2050 r. dokonamy pełnego odejścia od wykorzystywania paliw kopalnych w energetyce dzięki atomowi i odnawialnym źródłom energii.
4. Ograniczymy ruch samochodowy w centrach miast. Jednocześnie skutecznie zmniejszając średni czas spędzany w drodze, będziemy wspierać samorządy w budowie przyjaznej infrastruktury pieszej i rowerowej oraz w rozwoju taniej i przede wszystkim komfortowej komunikacji publicznej.
5. Będziemy wspierać transformację transportu, tak zbiorowego, jak i indywidualnego w kierunku elektromobilności. Także poprzez zapewnienie czystych źródeł energii do produkcji wodoru i paliw syntetycznych.
6. Nie będziemy budować więcej bloków opalanych węglem. Jednocześnie doprowadzimy do remontów tych już istniejących, by nie popaść w zależność od importowanego gazu ziemnego do czasu budowy czystych źródeł energii.
7. Stworzymy atmosferę prawną przyjazną tworzeniu i użytkowaniu odnawialnych źródeł energii przez osoby fizyczne i wspólnoty energetyczne.
8. Ustawowo zagwarantujemy przekazanie 5% zysku z lokalnie wytwarzanej energii z OZE do budżetów samorządów, w których jest ona wytwarzana.

1. Wdrożymy długofalową strategię wsparcia dla odnawialnych źródeł energii, systemów magazynowania energii i wspólnot energetycznych.
2. Zwiększymy nakłady na badania oraz udział Polski w ponadnarodowych projektach badawczych z zakresu magazynowania i produkcji energii przy zerowych emisjach gazów cieplarnianych.
3. W celu realizacji priorytetu, jakim jest ograniczenie emisji CO2, będziemy kontynuować trwające już prace nad budową elektrowni jądrowych, wybierając najlepszych pod względem technicznym i ekonomicznym partnerów, a wybór lokalizacji uzależniając od wyniku konsultacji z mieszkankami i mieszkańcami okolicy w której miałaby powstać.
4. Jednocześnie z intensywną budową rozproszonej sieci generacji energii elektrycznej z OZE będziemy starsze, wyeksploatowane bloki węglowe zastępować elektrociepłowniami gazowymi. Korzystając z tej samej infrastruktury, gaz ziemny stopniowo będziemy zastępować biometanem.
5. Stworzymy warunki dla polskiego przemysłu i rodzimych ośrodków akademickich do opracowywania i wdrażania konkurencyjnych rozwiązań z zakresu inteligentnych sieci energetycznych (smart grids) i magazynowania energii.
6. Zwiększymy publiczne inwestycje w bezemisyjne technologie, zyski z których będą przeznaczane na dalszy rozwój tych technologii.
7. Zwiększymy inwestycje w badania i wdrażanie technik magazynowania energii.

1. Będziemy wspierać wytwarzanie energii za pomocą kogeneracji, czyli łączonej produkcji energii elektrycznej i ciepła. Docelowo ponad 75% energii cieplnej w systemach ciepłowniczych powinno pochodzić z kogeneracji lub ze źródeł odnawialnych.
2. Zmodernizujemy sieć elektroenergetyczną, a zwłaszcza dystrybucyjną. Modernizacja będzie też okazją do wdrażania technologii inteligentnej sieci przesyłowej (smart grid).
3. Stworzymy system zachęt do podnoszenia efektywności energetycznej przemysłu i zmniejszania jego energochłonności.
4. Będziemy dążyć do zmniejszenia zapotrzebowania na energię poprzez fundusze termomodernizacyjne. Przebadamy efektywność energetyczną istniejących budynków i poddamy je termomodernizacji. Zadbamy również o podnoszenie wymogów wydajności energetycznej i cieplnej dla budynków wznoszonych w przyszłości.
5. Będziemy dążyć do zmiany obecnych oznaczeń oraz klas energetycznych UE na urządzeniach na odpowiadające dzisiejszym standardom i pokazujące koszt użytkowania urządzenia, ułatwiając konsumentom podejmowanie decyzji.
6. Zrównoważona mobilność będzie dostępna dla każdego. Rozwiązania o najmniejszym koszcie społecznym – planowanie przestrzenne nie wymuszające niepotrzebnych podróży, bezpieczeństwo pieszych, transport rowerowy i kolejowy będą miały priorytet w transformacji transportu.

1. Uruchomimy powszechne programy dopłat do termomodernizacji budynków mieszkalnych, jako realnego środka zmniejszania emisji, kosztów, uzależnienia od importu gazu. Najmniej zamożnym mieszkańcom państwo pokryje całość kosztów.
2. Będziemy rozwijać sieci ciepłownicze w miejscach, gdzie jest to ekonomicznie uzasadnione. Zmniejszy to też zanieczyszczenie powietrza umożliwiając likwidację domowych kotłów na paliwa stałe.
3. Uruchomimy powszechny program dopłat do wymiany kotłów i pieców na nowoczesne źródła ogrzewania, jak pompy ciepła. Wysokość dopłaty będzie zależna od dochodów gospodarstwa domowego. Dla najmniej zamożnych gospodarstw domowych państwo pokryje całość kosztów.
4. Uruchomimy program dopłat do paliw dobrej jakości. Niezwłocznie zakażemy sprzedaży brudnych i szkodliwych mułów i miałów węglowych.
5. Wdrożymy program oceny możliwości wdrożenia elektrociepłowni jądrowych w miastach o najbardziej rozwiniętych systemach ciepłowniczych.
6. Rozwiniemy program budowy magazynów ciepła – od finansowania badań, planowanie przestrzenne, po wdrożenia i dotacje kierowane do gmin.

1. Utworzymy długofalową strategię wsparcia dla regionów i społeczności, których gospodarka jest silnie związana z wydobyciem i spalaniem paliw kopalnych.
2. Dla każdego z regionów i społeczności utworzymy program transformacji gospodarczej w porozumieniu z lokalnymi partnerami społecznymi i gospodarczymi. Każdy program transformacji będzie rozpisany na nie mniej niż 20 lat.
3. Na każde zlikwidowane miejsce pracy w wyżej wymienionych gałęziach gospodarki powstanie nowe. Znaczna część z nich będzie w nowym państwowym przemyśle. Specyfika każdego zakładu będzie konsultowana z lokalną społecznością.
4. Zapewnimy kursy przekwalifikowujące oraz wsparcie materialne na czas zmiany miejsca zatrudnienia.

1. Będziemy wspierać rozwój bezemisyjnej energetyki rozproszonej, zwłaszcza w formie własności spółdzielczej lub samorządowej.
2. Będziemy dążyć do uwspólnienia negocjacji dotyczących importu paliw na poziomie Unii Europejskiej. Jeden większy podmiot ma silniejszą pozycję w negocjacjach dotyczących cen importowanych paliw niż każdy kraj z osobna.
3. Razem z naszymi partnerami z UE będziemy wdrażać europejski projekt transformacji energetycznej, w oparciu o zasadę solidarności i sprawiedliwego podziału kosztów i korzyści ze wspólnego rynku.
4. We współpracy z uczelniami wdrożymy kompleksowy, obejmujący m.in. stypendia program kształcenia kadr w kierunkach związanych z pozyskiwaniem energii ze źródeł odnawialnych, energetyką jądrową i zmniejszaniem emisji CO₂.