Karta praw zwierząt

Zwierzęta to nie rzeczy, tylko czujące i myślące żywe istoty. Nie mogą się jednak bronić przed krzywdą ani walczyć o swoje prawa. Nie mają też swojej reprezentacji ani przedstawiciela, który broniłby ich dobra. Zbyt często ich zdrowie, życie i podstawowy komfort traktowane są jako mniej ważne od wygody, przyjemności czy interesów ludzi.

Mimo przełomu w postrzeganiu zwierząt, prawo polskie wciąż niewystarczająco je chroni, a już obowiązujące bywa nieegzekwowane przez organy państwa. Konieczny jest pakiet regulacji, które nadadzą zwierzętom podmiotowość i pozwolą mówić o prawach zwierząt, jako tych, które nie tylko je chronią, ale które im przysługują. Ze względu na zróżnicowanie statusu różnych gatunków w naszym społeczeństwie i prawie, konkretne regulacje muszą uwzględniać te różnice, ale też niezmiennie dążyć do poprawy losu zwierząt w Polsce.

W Konstytucji RP zwierzęta ujęte są tylko jako element środowiska, chronionego obecnie jako całość na podstawie art. 74 Konstytucji. Stoimy na stanowisku, że jest to zapis niewystarczający i niezbędne jest jego rozwinięcie. Postulujemy zapisanie w Konstytucji konieczności zapewnienia przez władze publiczne ochrony zwierząt zdolnych do odczuwania cierpienia, uwzględniając ich interesy przy tworzeniu i stosowaniu prawa.

W kształtowaniu prawa ważny jest wykorzystywany język. Używany w odniesieniu do zwierząt termin „własność” skutkuje traktowaniem zwierząt jak przedmioty. Zmiana terminu „własność” na „opieka” pomoże dostosować legislację do traktowania zwierząt jak istoty żywe i ułatwi uwzględnienie ich dobra w postępowaniach.

Za uśmiercenie zwierzęcia bez szczególnego okrucieństwa grozi niższy maksymalny wymiar kary niż za zniszczenie cudzej rzeczy. Konieczne jest ustalenie nieuchronnych i odpowiednio wysokich kar za uśmiercanie zwierzęcia i znęcanie się nad nim.

Badania pokazują też, że istnieje związek między przemocą domową a przemocą wobec zwierząt towarzyszących1. Znęcanie nad zwierzętami jest jedną z form stosowania przemocy pośrednio również wobec ludzi, zwykle kobiet i dzieci, gdy np. ofiary ludzkie mają emocjonalną więź z psem lub kotem. Znane są przypadki kobiet, które będąc w przemocowej sytuacji przeciągały odejście od oprawcy dopóki nie znalazły kogoś, kto mógłby się zaopiekować ich zwierzęciem.

Około połowa Polek i Polaków opiekuje się zwierzęciem towarzyszącym. Towarzystwo zwierząt podnosi komfort życia, wpływa pozytywnie na odporność, zdrowie fizyczne i psychiczne, pomaga radzić sobie ze stresem23. W interesie społecznym leży więc ułatwienie i obniżenie kosztów opieki nad zwierzętami, przy zapewnieniu im godnych warunków życia.

Potrzebne są regulacje poprawiające warunki bytowania zwierząt towarzyszących i stanowiące wytyczne dla ich opiekunów. Dostępne w handlu karmy, smakołyki i środki pielęgnacyjne oraz zabawki często nie spełniają wymagań gatunku, dla którego są przeznaczone i mogą wywoływać istotne skutki zdrowotne. Ze względu na rosnące zapotrzebowanie rosną też ceny karm, akcesoriów i usług weterynaryjnych, co jest szczególnym problemem dla osób starszych i samotnych. Około połowy kotów i tylko jedna czwarta psów jest wysterylizowana lub wykastrowana.

Brakuje przepisów regulujących warunki życia zwierząt towarzyszących, zwłaszcza gryzoni, zajęczaków i zwierząt egzotycznych. Zwierzęta są rozmnażane bez żadnej kontroli przez osoby prywatne i pseudohodowców. Sprzedaż detaliczna zwierząt na platformach internetowych, bazarach i w sklepach zoologicznych odbywa się bez przeszkód, mimo tego, że warunki ich przebywania nie są adekwatne do ich potrzeb, a same zwierzęta często są chore, obciążone wadami genetycznymi i niewłaściwie żywione.

Potrzebne są regulacje poprawiające warunki bytowania zwierząt towarzyszących i stanowiące wytyczne dla ich opiekunów. Potrzebna jest dyskusja nad tym, jakie obowiązki powinni mieć opiekunowie względem swoich podopiecznych, np. liczba i długość spacerów, odpowiednia ilość bodźców zewnętrznych, kontakt z naturą, innymi zwierzętami i ludźmi, szkolenia dla opiekunów.

Brak jest również odpowiednich regulacji w zakresie pochówku zwierząt. W obecnym stanie prawnym zwierzęta, również te towarzyszące, są po śmierci w świetle przepisów prawa „produktem ubocznym pochodzenia zwierzęcego”, a tym samym „odpadem” wymagającym konkretnego sposobu „utylizacji”. Samodzielne dokonanie pogrzebania zwierzęcia stanowi wykroczenie. Osoby, które chciałyby pochować zwierzę z godnością w swojej okolicy, mogą teoretycznie skorzystać z cmentarza dla zwierząt, który pozostaje pod nadzorem Głównego Lekarza Weterynarii. Jest ich jednak w całej Polsce jedynie kilkanaście.

Obecnie z cierpieniem zwierząt zmagają się przede wszystkim organizacje pozarządowe, które nie otrzymują należytego wsparcia ze strony państwa. Walka z bezdomnością zwierząt i jej zapobieganie nie są wystarczająco dobrze zorganizowane i finansowane. Brakuje kompleksowego, spójnego i wydolnego systemu.

Los zwierząt wykorzystywanych do celów specjalnych, w tym służbowych psów i koni, psów asystujących czy zwierząt laboratoryjnych po zakończeniu służby lub testów nie jest zapewniony. Emerytury dla zwierząt służbowych wprowadzone w 2021 r. domyślnie nie obejmują zwierząt, które zakończyły służbę przed tą datą. Nie zapewniają one też m.in. zabiegów rehabilitacyjnych, często potrzebnych takim zwierzętom.

Nie ma obecnie obowiązku poddawania zwierząt laboratoryjnych procedurze adopcyjnej.

W 2021 r. znowelizowano ustawę o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych. W ramach zmian poprawiono dobrostan zwierząt, ale też ograniczono kontrolę strony społecznej poprzez utajnienie wniosków o zgodę na badania oraz protokoły posiedzeń komisji etycznych.

Parlament Europejski w 2021 roku przyjął rezolucję mającą na celu przyspieszenie przejścia na metody niewykorzystujące zwierząt w badaniach naukowych.

Zwierzęta nie powinny też cierpieć w imię rozrywki ludzi. Pokazy fajerwerków powodują duży stres zarówno u zwierząt towarzyszących, jak i u dzikich. W sylwestrową noc ginie też wiele ogłuszonych lub zdezorientowanych ptaków. Od lat odbywają się protesty i petycje, aby zakazać dorożek ciągniętych przez konie np. w Krakowie i na trasie na Morskie Oko. Konie pracują w nieodpowiednich warunkach, w silne upały lub mrozy, przez nawet kilkanaście godzin dziennie. Zwierzęta po zakończeniu pracy w turystyce nie mają zapewnionej opieki ani procedury adopcyjnej, a część z nich trafia do rzeźni. W 2021 r. przegłosowano ustawę zakazującą wykorzystywania w cyrkach zwierząt niebezpiecznych takich jak lwy czy tygrysy, jednak wciąż inne zwierzęta są wykorzystywane i trzymane w nieodpowiednich warunkach.

Chów przemysłowy wiąże się z cierpieniem i śmiercią na ogromną skalę: według FAO rocznie zabijanych jest ponad 70 miliardów zwierząt lądowych oraz ponad 2 biliony ryb. Zwierzęta w chowie przemysłowym żyją stłoczone w małych przestrzeniach, nie mają dostępu do świeżego powietrza czy światła słonecznego ani możliwości realizowania swoich naturalnych potrzeb.

Przemysłowy chów zwierząt jest również jedną z ważnych przyczyn kryzysu bioróżnorodności. Aż 71% gruntów rolnych w Unii Europejskiej przeznaczone jest na produkcję pasz dla zwierząt. Zapotrzebowanie na nowe areały prowadzi do wylesień i przyczynia się do zaburzeń gospodarki wodnej, stepowienia i erozji gleby. Produkcja zwierzęca zanieczyszcza powietrze i wody. Używanie pestycydów i herbicydów w uprawach paszy dla zwierząt prowadzi do wymierania między innymi wielu gatunków owadów zapylających. Intensywny chów zwierząt odpowiada za 18% emisji antropogenicznej gazów cieplarnianych. Składa się na to wiele czynników — wycinki lasów pod pastwiska, produkcja paszy dla zwierząt, produkcja środków ochrony roślin paszowych, stosowanie nawozów, infrastruktura produkcyjna, transport, fermentacja w żołądkach przeżuwaczy, odchody i mocz zwierząt.

Konieczna jest transformacja obecnych systemów żywnościowych opartych na okrutnym traktowaniu zwierząt na rzecz systemów opartych głównie na roślinach, uzupełnianych przez białka alternatywne, takie jak mięso komórkowe czy produkty precyzyjnej fermentacji. Tu i teraz jednak niezbędna jest poprawa dobrostanu zwierząt gospodarskich, obejmująca, między innymi warunki życia, monitoring w rzeźniach, regulacje zasad transportu i uboju, działania edukacyjne i popularyzatorskie na rzecz diety roślinnej.

Świnie

Prosiaki krótko po urodzeniu często przechodzą przez szereg bolesnych procedur okaleczających, takich jak kastracja bez znieczulenia, obcinanie ogonów i przycinanie zębów. Agresywne zachowania prosiąt lub wzajemne ranienie się często występują z powodu zbyt małej przestrzeni do życia i eksploracji oraz niewystarczającego dostępu do pokarmu — są one częściej obserwowane u świń trzymanych w klatkach.

Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności klatki dla świń powinny zostać zlikwidowane na rzecz chowu wolnostanowiskowego i wolnowybiegowego. Kraje europejskie od lat wprowadzają zakazy stosowania klatek. Klatki porodowe są już zakazane w Szwecji, Norwegii i Szwajcarii, a klatki indywidualne również w Wielkiej Brytanii.

Krowy

Zaledwie 10% krów ma dostęp do wypasu na pastwisku. Dania i Szwecja wprowadziły zakaz budowania nowych gospodarstw nastawionych na systemy uwięziowe, w Danii pełen zakaz trzymania krów na uwięzi wejdzie w 2027 r. Cielęta są zwykle w ciągu pierwszych godzin po urodzeniu odseparowane od krów matek i izolowane od reszty stada, co może prowadzić do zaburzeń funkcji poznawczych czy mniejszej odporności na stres.

Kury i kurczaki

W 2022 r. w Polsce było ok. 51,5 mln kur niosek, z których aż 71,8% było hodowanych w chowie klatkowym. Większość jest trzymana w tzw. klatkach wzbogaconych, które, wbrew nazwie, nie gwarantują dobrostanu. W chowie kurczaków na mięso wykorzystuje się też nowe, szybko rosnące rasy brojlerów, które mają problemy z poruszaniem się, chorobami i deformacjami. Częstą praktyką na fermach jest przycinanie dziobów kur. Ma to zapobiegać szkodom wywołanym przez zachowania anormalne, wywołane warunkami życia uniemożliwiającymi zaspokajanie naturalnych potrzeb życiowych.

Luksemburg i Austria zakazały stosowania klatek wzbogaconych. Szwecja, Dania, Austria i Holandia zakazały przycinania dziobów kurczakom. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności rekomenduje też zwiększenie przestrzeni, dostęp do ściółki i uniesionych grzęd, jak również zaprzestanie okaleczania zwierząt i odejście od ras brojlerów szybko rosnących.

Chów klatkowy

Europejska Inicjatywa Obywatelska „Koniec Epoki Klatkowej” została złożona w październiku 2020 r. po zebraniu 1,4 mln podpisów poparcia. Jej przedmiotem jest zakaz chowu klatkowego kur niosek, młodych kur, brojlerów, królików, przepiórek, kaczek i gęsi oraz klatek porodowych i indywidualnych dla macior i kojców indywidualnych dla cieląt. Parlament Europejski poparł tę inicjatywę.

75,1% ankietowanych uważa, że trzymanie zwierząt hodowlanych w klatkach powinno być zakazane, a 70,3% ankietowanych uważa, że polskie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi powinno poprzeć unijny zakaz trzymania zwierząt hodowlanych w klatkach.

Zwierzęta futerkowe

Polska jest największym producentem futra z norek w Europie i drugim największym producentem futer z lisów, a ponad 90% polskiej produkcji futer jest na eksport. W marcu 2023 r. złożona też została Europejska Inicjatywa Obywatelska „Europa Wolna od Futer”. Postuluje ona zakaz przetrzymywania i zabijania zwierząt w celu produkcji futra oraz zakaz handlu futrami i produktami zawierającymi futra na terenie UE. Do tej pory już w 13 państwach Unii Europejskiej zakazano chowu i zwierząt na futra, m.in. w Austrii, Holandii, Łotwie, Słowacji.

Konie

Mimo niewielkiego spożycia koniny Polska jest w unijnej czołówce eksporterów mięsa i żywych koni. W 2021 r. w Polsce 21,2 tys. koni zostało zabitych, a 3,9 tys. żywych koni zostało eksportowanych do innych krajów UE w celu uboju na mięso. Jesteśmy również w pierwszej czwórce eksportu mięsa koni do innych krajów UE, w 2021 r. było to 7,1 tys. ton. Pomimo długiej tradycji więzi konia z człowiekiem oraz wykorzystywania tych zwierząt w terapii, koń nie ma nadanego statusu zwierzęcia towarzyszącego jak pies lub kot.

Transport zwierząt

Zwierzęta są transportowane w celach komercyjnych nawet kilka razy w ciągu życia. Z roku na rok liczba transportów i przewożonych zwierząt rośnie. W Polsce 90% transportów zaczyna się i kończy w kraju. Transporty mogą trwać nawet po kilka dni, w tym czasie zwierzęta mogą przebyć tysiące kilometrów. Warunki podróży nie są dostosowane do dobrostanu zwierząt. W transportach zwierzęta często są ciasno stłoczone, podróżują w nieodpowiednich temperaturach, nie mają zapewnionego dostępu do wody i pożywienia, nabawiają się obrażeń ciała i kontuzji.

59,3% Polek i Polaków popiera zakaz sprzedaży żywych karpi. Taki handel wciąż odbywa się bez zachowania należytych warunków ich przetrzymywania, transportu i domowego uboju.

Zwierzęta kręgowe zwykle mogą być uśmiercane tylko po pozbawieniu świadomości. Ubój bez ogłuszania jest jednak stosowany na potrzeby niektórych wyznań, w celu uzyskania mięsa koszernego lub halal, choć nie jest zawsze wymagany przez związki wyznaniowe. Powoduje to u zwierząt możliwy do uniknięcia ból, strach i stres.

Organizacje prozwierzęce razem z mediami przeprowadzają śledztwa w ubojniach zwierząt i nagłaśniają nieprawidłowości. W ostatnich latach wykryto nieprawidłowości m.in. w ubojni w Kole, koło Turku, czy w Pabianicach. Zwierzęta były tam bite, kopane, dźgane prętem i rażone prądem w głowę. Powszechność wykrytych nieprawidłowości pokazuje, że znęcanie się nad zwierzętami i powodowanie ich nadmiernego cierpienia jest nagminne.

W listopadzie 2022 r. posłanka Razem Paulina Matysiak złożyła interpelację ws. planów wprowadzenia obowiązku monitoringu w ubojniach. Ministerstwo poinformowało, że nie prowadzi prac w tym celu ze względu na zbyt duże koszty, ale już w marcu 2023 r. zmieniło zdanie.

Choć myśliwi stanowią zaledwie 0,28% polskiego społeczeństwa (jeden z najniższych wyników w Europie), roszczą oni sobie szczególne prawa do polowań blisko zabudowań mieszkalnych, a wiadomości o kolejnych postrzeleniach regularnie obiegają kraj.

Obwody łowieckie leżące blisko zabudowań mieszkalnych stanowią niebezpieczeństwo dla ludzi, zwierząt towarzyszących i hodowlanych. Zmiana granic obwodów łowieckich, aby przebiegały one nie bliżej niż 500 metrów od zabudowań mieszkalnych, jest niezbędna. Ponadto społeczeństwo potrzebuje prostszych procedur wyłączania innych terenów z obwodów łowieckich, gdyż te, zgodnie z opinią TK, WSA i RPO, nie mogą uprawniać polowania na terenach prywatnych.

Polowania zbiorowe są nieracjonalne, nieefektywne i znacznie zakłócają równowagę w środowisku. W czasie zbiorowych polowań wyjątkowo wzrasta ilość rannych, postrzelonych zwierząt. Podkreślana w zasadach racjonalnej gospodarki łowieckiej możliwość „selekcji zwierzyny” w praktyce nie ma miejsca. Niepokojone i płoszone są nie tylko zwierzęta gatunków łownych, ale także zwierzęta objęte ochroną gatunkową, w tym zwierzęta gatunków rzadkich i zagrożonych. Niezbędne jest utrzymanie zakazu udziału dzieci i młodzieży w polowaniach, zgodnie z opinią Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN i Komitetu Ochrony Praw Dziecka.

Polowania na ptaki wiążą się z często z postrzeleniem gatunków objętych ochroną ścisłą, spowodowanych z błędną identyfikacją osobników jako gatunki łowne. Dodatkowo od lat polskie środowisko naukowe ornitologów apeluje o nałożenie moratorium na obecne gatunki łowne w związku z brakiem wystarczającej ilości danych naukowych oraz wpisaniem do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych m.in. głowienki zwyczajnej.

W ostatnich latach można też zaobserwować wzmożoną ofensywę środowisk PZŁ na duże drapieżniki, zwłaszcza wilki. Tymczasem tam gdzie poluje się na wilki, poziom szkód w inwentarzu nie spada, a może nawet rosnąć, jak pokazuje przykład Estonii. Zabijanie wilków wiąże się także ze zmniejszaniem rozmiaru wielu usług ekosystemowych dostarczanych przez nie.

Odstrzał zwierząt łownych, takich jak ssaki kopytne, ma wpływ na gatunki chronione jak ryś, wilk i niedźwiedź, dlatego też poddanie ocenie strategicznej planów łowieckich i hodowlanych jest niezbędna z punktu widzenia przestrzegania prawa unijnego (m.in. Dyrektywy siedliskowej).

Obecne prowadzenie gospodarki łowieckiej na podstawie planów, które nie zostały poddane ocenie oddziaływania na środowisko, stanowi naruszenie unijnego prawa środowiska, zaś dokarmianie zwierzyny łownej umożliwia tworzenie nęcisk oraz wpływa negatywnie na środowisko, prowadząc do niekontrolowanego rozmnażania się zwierząt m.in. dzików.

Niezbędny jest dialog społeczny z różnymi grupami, aby osiągnąć szerokie ograniczenie i reformę myślistwa. Długofalowo celem łowiectwa powinna być co najwyżej regulacja liczebności gatunków inwazyjnych i wsparcie organów ochrony środowiska w przypadku braku innych alternatyw.

Studia weterynaryjne w Polsce skupiają się głównie wokół zwierząt hodowlanych i towarzyszących. Ponieważ studenci weterynarii nie mają realnych perspektyw pracy z dzikimi zwierzętami, decydują się oni w przytłaczającej większości na pracę ze zwierzętami hodowlanymi i towarzyszącymi. Zdobycie wiedzy z zakresu zwierząt dzikich przez weterynarza nie jest łatwe, a na studiach weterynaryjnych brakuje zajęć fakultatywnych o zwierzętach dzikich i egzotycznych. Konieczne jest zapewnienie możliwości rzetelnego szkolenia się w tym kierunku i miejsc pracy w ośrodkach rehabilitacji oraz podobnych instytucjach.

Obecnie dzikie zwierzęta nie są ujęte w ustawie o samorządzie gminnym, dlatego tylko niektóre gminy decydują się podejmować na własną rękę działania pomocowe dla zwierząt dzikich. Według Najwyższej Izby Kontroli jednostki Animal Patrol, które działają w niektórych miastach w ramach struktury Straży Miejskiej, mogą być efektywnymi formacjami interweniującymi w sprawie zwierząt dzikich. Ich działanie nie obejmuje jednak całej Polski.

Niezbędna jest weryfikacja i odpowiednie uregulowanie zasad funkcjonowania ośrodków rehabilitacji zwierząt oraz azyli dla zwierząt, które pozwoliłoby stworzyć spójny system niesienia pomocy. Musimy między innymi umożliwić przyjmowanie do tych ośrodków zwierząt wszystkich gatunków, a nie jedynie tych należących do jednej z czterech wymienionych w ustawie kategorii. Należy również doprecyzować zakres procedur, sposoby postępowania z różnymi kategoriami i gatunkami zwierząt, warunki utrzymywania czy infrastruktury. Kolejną kluczową kwestią jest zapewnienie odpowiedniego finansowania zarówno dla ośrodków rehabilitacji jak i dla azyli.

1. Rozpoczniemy prace nad wprowadzeniem praw zwierząt do Konstytucji oraz zmienimy w ustawodawstwie „własność” zwierzęcia na „opiekę”. Zrewidujemy i ujednolicimy odpowiedzialność karną za szkodę na zwierzęciu oraz rozszerzymy odpowiedzialność karną na osoby działające w zamiarze ewentualnym, a nie tylko — jak obecnie — w zamiarze bezpośrednim.

2. Powołamy Rzecznika Praw Zwierząt, który będzie monitorował przestrzeganie praw zwierząt w skali kraju oraz reprezentował interesy i prawa zwierząt wobec sądów i organów państwa. Obejmiemy nadzorem oraz wsparciem merytoryczno-szkoleniowym biura RPZ organizacje interweniujące w przypadkach znęcania się nad zwierzętami oraz zajmujące się zapobieganiem i walką z bezdomnością zwierząt, jak również schroniska dla bezdomnych zwierząt.

3. Uwzględnimy zwierzęta pozostające pod opieką rodziny w procedurze Niebieskiej Karty. W przypadku konieczności opuszczenia domu przez osobę doświadczającą przemocy, zwierzęta będą przekazane pod jej opiekę, a nie pozostawione ze sprawcą. W przypadku rozwodu lub podziału spadku zwierzę nie będzie traktowane przedmiotowo, jako część majątku. Zostanie przeprowadzona procedura podziału opieki z uwzględnieniem maksymalnego dobrostanu zwierzęcia.

4. Dopuszczalne warunki życia zwierząt towarzyszących zostaną jasno określone w ustawie, włączając gryzonie, zajęczaki i zwierzęta egzotyczne. Trzymanie psów na łańcuchu i na ciasnych wybiegach zostanie całkowicie zakazane.

5. Wprowadzimy obowiązek czipowania psów i kotów oraz refundację kastracji i sterylizacji psów i kotów pozostających pod opieką osób prywatnych — obowiązkowej w przypadku kotów. Wprowadzimy bon weterynaryjny dla seniorów i dobrowolne państwowe ubezpieczenie zdrowotne dla zwierząt.

6. Zobowiążemy gminy, aby uchwały zawierające programy opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt były przyjmowane do końca roku poprzedzającego ich obowiązywanie. Uchwały te będą musiały też obejmować program kastracji kotów wolnożyjących.

7. Zobowiążemy gminy do utworzenia na obszarze każdej z nich przynajmniej jednego cmentarza dla zwierząt, gdzie opiekunowie i opiekunki będą mogli zapewnić godny pochówek zwierzętom towarzyszącym.

8. Zagwarantujemy emeryturę dla psów asystujących oraz zwierząt wykorzystywanych do celów specjalnych, jak psy i konie policyjne czy wojskowe bez względu na datę zakończenia służby. Zagwarantujemy zwierzętom wykorzystywanym do celów naukowych i edukacyjnych procedurę adopcyjną po zakończeniu testów.

9. Zwiększymy finansowanie dla zamienników testów na zwierzętach oraz będziemy prowadzić programy ich rozwoju i popularyzacji. Zadbamy o transparentność prac komisji etycznych i utrzymanie społecznej kontroli nad wydawanymi przez nie decyzjami. Wprowadzimy zakaz przeprowadzania testów na naczelnych.

10. Wprowadzimy nadzór nad dopuszczonymi do sprzedaży karmami, suplementami i środkami do pielęgnacji zwierząt oraz akcesoriami, żeby ich skład i forma były odpowiednie dla danego gatunku i zgodne z rekomendacjami lekarzy weterynarii.

11. Aby wyeliminować pseudohodowle, wprowadzimy obowiązek certyfikacji hodowli rozmnażających zwierzęta. Wprowadzimy zakaz sprzedaży detalicznej zwierząt w sklepach zoologicznych, na bazarach i za pośrednictwem platform internetowych.

12. Wprowadzimy zakaz wykorzystywania zwierząt w cyrkach, zakaz organizowania pokazów fajerwerków oraz zakaz wykorzystywania koni i innych zwierząt do ciągnięcia dorożek w celach turystycznych.

13. Poprawimy minimalne standardy życiowe zwierząt hodowlanych przez jasne określenie standardów dobrostanu, zgodnych z zaleceniami unijnymi i zapewniających zwierzętom realizację ich naturalnych potrzeb. Położymy kres szczególnie niehumanitarnym formom uboju, takim jak ubój bez ogłuszania i zakażemy chowu klatkowego zwierząt, chowu zwierząt na futra oraz handlu futrami.

14. Wprowadzimy obowiązek całorocznego i całodobowego monitoringu wideo w rzeźniach, do nagrań z którego dostęp miałyby odpowiednie organy, takie jak wymiar sprawiedliwości, policja, Inspekcja Weterynaryjna czy Rzecznik Praw Zwierząt.

15. Zakażemy zabiegów okaleczających zwierzęta, np. przeprowadzania kastracji chirurgicznej bez znieczulenia, obcinania ogonów i przycinania zębów u prosiąt, przycinania dziobów i innych części ciała kur. Doprowadzimy do odejścia od stosowania ras szybko rosnących brojlerów oraz zakażemy zabijania małych kurczaczków płci męskiej.

16. Wykreślimy konie z listy zwierząt rzeźnych i dodamy je do listy zwierząt towarzyszących człowiekowi.

17. Zakażemy sprzedaży detalicznej żywych ryb w celach konsumpcyjnych.

18. Wprowadzimy do katalogu karalnego znęcania się nad zwierzętami montowanie na elementach budynków urządzeń mogących powodować zranienie lub okaleczenie ptaków, w szczególności kolców lub drutów.

19. Wprowadzimy związany z dobrostanem limit czasu transportu żywych zwierząt w celach komercyjnych do maksymalnie 8 godzin, a w przypadku ptaków i królików do 4 godzin. Wprowadzimy zakaz eksportu żywych zwierząt do państw spoza UE o niższych standardach ochrony zwierząt.

20. Zadbamy o dostępność posiłków roślinnych w jadłospisach placówek publicznych (takich jak szkoły, szpitale, sanatoria etc.). Będziemy prowadzić kampanie edukacyjne mające na celu popularyzację zdrowej kuchni roślinnej.

21. Zapewnimy państwowe finansowanie badań i rozwoju alternatywnych źródeł białka: zastępników roślinnych, produktów precyzyjnej fermentacji i mięsa komórkowego, będziemy też starać się o to na szczeblu unijnym.

22. Wykreślimy „kultywowanie tradycji łowieckich” jako przesłankę do ustalania listy gatunków łownych. Wprowadzimy zakaz odstrzału dużych drapieżników, takich jak wilk szary, niedźwiedź brunatny, ryś euroazjatycki, szakal złocisty, oraz polowania na ptaki. Wykreślimy łosia, szakala złocistego, zająca szaraka i 13 gatunków dzikich ptaków z listy gatunków łownych. Zmienimy okresy polowań, aby nie pokrywały się — jak w przypadku jelenia szlachetnego — z okresem godowym. Wprowadzimy obowiązek przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wieloletnich łowieckich planów hodowlanych.

23. Zwiększymy nadzór strony społecznej nad myślistwem. Zmniejszymy obwody łowieckie, aby przebiegały one nie bliżej niż 500 metrów od zabudowań mieszkalnych i ułatwimy mieszkańcom dalsze wyłączanie terenów z obwodów łowieckich. Włączymy stronę społeczną w procedurę zatwierdzania rocznych planów łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych.

24. Zwiększymy państwowy i samorządowy nadzór nad myśliwymi. Wprowadzimy szerokie okresowe badania lekarskie oraz kontrole trzeźwości polujących.. Wprowadzimy obowiązek informowania o planowanych polowaniach indywidualnych i zbiorowych.

25. Utrzymamy zakaz udziału dzieci i młodzieży w polowaniach oraz wprowadzimy zakaz udziału zwierząt towarzyszących w polowaniach i wykorzystania żywych zwierząt w treningach, sprawdzianach, próbach pracy i konkursach psów myśliwskich i ptaków łowczych. Wprowadzimy całkowity zakaz używania amunicji ołowianej.

26. Wprowadzimy obowiązek wykazywania przez myśliwych wszystkich postrzeleń zwierząt, a postrzelenie zwierząt gatunków chronionych będzie traktowane jak kłusownictwo. Zakażemy polowań zbiorowych, nocnych, w parkach narodowych i obszarach Natura 2000.

27. Wprowadzimy zakaz dokarmiania zwierzyny łownej, aby przeciwdziałać ASF, wzmacniać naturalne mechanizmy regulacji liczebności zwierząt i zmniejszać szkody w rolnictwie wywołane przyzwyczajeniem do wysokokalorycznej karmy. W wyjątkowych sytuacjach drastycznego niedoboru żeru naturalnego Państwowa Rada Ochrony Przyrody lub Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska będą miały uprawnienia do zawieszenia zakazu.