Karta ochrony lasów

Najważniejszymi ekosystemami Polski są lasy. Naszym dziedzictwem jest zarówno najlepiej w Europie zachowany naturalny las nizinny (Puszcza Białowieska), jak i wiele starych lasów mieszanych o dynamice ekologicznej zbliżonej do naturalnej. Wiele miast cieszy się obecnością lub sąsiedztwem lasów. Jednocześnie znaczącą powierzchnię kraju stanowią monokulturowe uprawy sosny zwyczajnej.

Polskie lasy stoją przed wielkimi wyzwaniami - katastrofa klimatyczna to prawie coroczna susza, większa presja pasożytów drzew. Prowadzi ona do radykalnych zmian zasięgów występowania kluczowych gatunków drzew. Nawet sosna zwyczajna, stanowiąca dziś 75% drzewostanu, znajdzie się poza optymalnymi dla siebie warunkami. Te zmiany obserwujemy już dziś w zamieraniu monokultur świerkowych. Naturalne odnowienia to już bardziej odporny las mieszany, w którym selekcja naturalna będzie preferować właśnie lepiej przystosowane do nowych warunków gatunki.

Zarządzanie polskimi lasami ucierpiało na sprzeczności wpisanej w misję Lasów Państwowych – łączeniu funkcji społecznej, przyrodniczej i gospodarczej. Rozliczanie tej korporacji wyłącznie z ekonomicznego zysku oraz decyzje polityczne doprowadziły do zdecydowanej dominacji funkcji gospodarczej. Jednocześnie, w Konwencji o Ochronie Bioróżnorodności i tzw. celach z Aichi, Polska zobowiązała się do skutecznej ochrony przyrody na znacznie większej części terytorium niż obecnie. Zróżnicowanie zarządzania lasami w zależności od ich wartości przyrodniczej oraz bliskości dużych miast będzie naturalnym krokiem realizującym zarówno cele z Aichi, jak i Strategię Ochrony Bioróżnorodności Unii Europejskiej 2030. Najcenniejsze przyrodniczo lasy zostaną poddane ochronie (patrz dział Ochrona Przyrody), a obszary Natura 2000 będą miały konsekwencje dla gospodarki leśnej i łowieckiej. Monokulturowe dziś lasy będą pełnić wiodącą rolę w zaspokojeniu naszych potrzeb na drewno jako budulec. Będzie w nich kontynuowana przebudowa drzewostanu na bardziej odporny na zmiany klimatu, pożary i zagrożenia biologiczne.

Inspirację dla modelu zarządzania lasami możemy czerpać z Finlandii. Tam od lat 90. agencja Metsähallitus prowadzi zrównoważoną gospodarkę leśną. Agencja ta zarządza tak obszarami chronionymi, jak i lasami, pod nadzorem Ministerstwa Środowiska. W 1994 roku Metsähallitus zostało przekształcone w przedsiębiorstwo państwowe. W Polsce ustawa o lasach weszła w życie w 1991 r., powołując Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Ta państwowa jednostka organizacyjna nie posiada jednak osobowości prawnej. Fundamentem wielu dzisiejszych problemów są wady tamtej ustawy, na czele z brakiem dostatecznej kontroli społecznej nad lasami.

1. Reforma Lasów Państwowych zwiększy społeczną kontrolę nad publicznymi lasami, zapewni realizację celów ochrony przyrody, powstrzymywania katastrofy klimatycznej i kryzysu bioróżnorodności, oraz ich konsekwencji, takich jak susze. Elementy nowelizacji ustawy o lasach to:

• Transparentne i kierowane do szerokich grup odbiorców konsultacje społeczne połączone z objaśnieniem i celów i zasad realizowania Planów Urządzenia Lasu zaskarżalnych jako decyzje administracyjne do odpowiednich sądów; ten element wypełni wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z marca 2023 r.
• gospodarka leśna zgodna z prawem Polski i Unii Europejskiej, realizująca ochronę gatunkową, dyrektywę siedliskową i ptasią; poprzedzona rzetelną inwentaryzacją przyrodniczą oraz raportem oddziaływania na środowisko, wyposażona w mierzalne wskaźniki i cele przyrodnicze.
• przeznaczenie większej części zysku z gospodarki leśnej na Fundusz Parków Narodowych oraz podlegające lokalnemu samorządowi obszary chronione;
• finansowanie przez Lasy Państwowe wyłącznie gospodarki leśnej zamiast dotowania działań podlegających kompetencji samorządów, w celu eliminacji korupcji oraz politycznego uwikłania; zaniechanie finansowania nadleśnictw, które są trwale deficytowe i wyłączenie tych lasów z gospodarki.
• pełna transparentność i odpowiedzialność przed społeczeństwem za prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej; przejście zarządzania Lasami Państwowymi pod Ministerstwo Środowiska, obowiązkowe, otwarte konkursy na stanowiska. Uczciwa kariera dla absolwentów leśnictwa, bez korupcji i nepotyzmu.
• zrównanie płac pracowników zatrudnianych przez Lasy Państwowe na etat i zlecenia z płacami w Parkach Narodowych.

2. Obejmiemy ochroną wszystkie starodrzewy, lasy o dynamice zbliżonej do naturalnej, zwłaszcza lasy górskie i wodochronne, lasy na obszarach zasilania dorzeczy. To zgodna z narodowym i ogólnoludzkim interesem realizacja Strategii Ochrony Bioróżnorodności 2030 Unii Europejskiej.

3. Lasy sąsiadujące z silnie zurbanizowanymi obszarami zostaną dedykowane funkcji społecznej, uzupełniającej ochronę ich najcenniejszych przyrodniczo części. W sumie na powyższe sposoby z gospodarki leśnej wyłączone zostanie ok. 20 proc. lasów dziś nią objętych.

4. Ograniczymy fragmentację lasów przez gęstą sieć dróg leśnych, w szczególności tych asfaltowanych. Szczególną uwagę zwrócimy na drogi na zboczach górskich, zwłaszcza w kontekście retencji wody oraz erozji.

5. Ograniczymy chemizację leśnictwa. Każdy las to złożony ekosystem, a pestycydy zabijają szerokie grupy organizmów, nie tylko gatunek, przeciwko któremu są kierowane.

6. Wyeliminujemy wielkoskalowy użytek biomasy z lasów jako paliwa, również na poziomie europejskim.

7. Poprawimy sytuację pracowników leśnych, wykonujących pracę szczególnie niebezpieczną i odpowiedzialną. Godne wynagrodzenia, poprawa standardów bezpieczeństwa i ich przestrzegania to też lepsze życie lokalnych społeczności. W ramach sprawiedliwej transformacji gmin, w których gospodarka leśna zostanie ograniczona, pracownicy tego sektora otrzymają pomoc w przekwalifikowaniu, znajdując zatrudnienie w instytucjach ochrony przyrody i turystyce przyrodniczej.

8. Zmodernizujemy gospodarkę leśną, która będzie prowadzona w oparciu o konkretne wskaźniki celów gospodarczych i przyrodniczych. Tak już dziś zarządza się fińskimi lasami, warto by biologia i matematyka w pełni wsparły polskie lasy.