Karta ochrony wód

Bez wody nie ma życia na Ziemi. Od jej dostępności zależy też wiele fundamentów współczesnej cywilizacji. Do najważniejszych problemów związanych z wodą w Polsce należy susza zagrażająca rolnictwu, zanieczyszczenia niszczące ekosystemy wodne, zdegradowane mokradła, oraz zły stan monitoringu i egzekwowania jakości wody - od tej w środowisku po tą w wodociągach.

Zmiany klimatu już dziś objawiają się coroczną suszą rolniczą i hydrologiczną w Polsce. Przynosi ją wzrost temperatur i parowania, brak śnieżnych zim, opady częściej przybierające postać ulew, a rzadziej dobrze wnikającego w grunt wielodniowego umiarkowanego deszczu. W 2023 roku plony praktycznie wszystkich najważniejszych płodów rolnych spadły o ponad 20% z powodu suszy. W przyszłości susze będą częstsze, dłuższe i intensywniejsze. Susza bezpośrednio uderzająca w rolników i konsumentów dobitnie świadczy o wadze odpowiedzialności za powstrzymanie zmian klimatu, choć jej koszty i spowodowane cierpienie nie są nawet porównywalne do konsekwencji odczuwanych przez kraje położone bliżej równika.

Znacząca część zanieczyszczeń powstałych w gospodarce trafia do wód. Dwutlenek węgla zakwasza wszechocean w tempie 10 do 100 razy szybszym niż jakakolwiek zmiana kwasowości oceanu w ciągu ostatnich 100 mln lat. Krytycznie zagraża to funkcjonowaniu organizmów wodnych budujących szkielety wapienne. Związki azotu i fosforu pochodzące z nawozów rolnych do jezior, rzek i mórz są głównymi sprawcami powstawania pustyń beztlenowych. Te pozbawione wyższych form życia strefy obejmują już niemal 20% powierzchni Bałtyku. Kopalnie uwalniają całą gamę związków do zlewni Wisły i Odry, której zasolenie doprowadziło do katastrofalnych zniszczeń w 2022 r.

Załamanie ekosystemu Odry było pierwszym wielkim przykładem skutków nałożenia wielu antropogenicznych presji - katastrofy klimatycznej, objawiającej się u nas zarówno wysokimi temperaturami jak i suszą; zasolenia wodami zrzucanymi z kopalń, dostępnością biogenów głównie z rolnictwa, oraz zawleczonym gatunkiem inwazyjnym. Każda z tych presji wynika z ignorowania konsekwencji prowadzonej działalności oraz unikania odpowiedzialności za nie, wadliwego systemu kontroli nad zrzutem zanieczyszczeń oraz braku dostatecznego monitoringu wód w Polsce.

Mokradła są obszarami kluczowymi tak dla bioróżnorodności, jak dla retencji i czystości wody. Są także istotnymi rezerwuarami i pochłaniaczami węgla. Torfowiska pochłaniają średnio około 20 razy więcej dwutlenku węgla niż lasy o tej samej powierzchni. Ich osuszanie prowadzi zaś do znaczących emisji gazów cieplarnianych.

Powtarzające się zatruwanie rzek, na czele z doprowadzeniem do załamania ekosystemu Odry, to konsekwencja braku adekwatnego monitoringu stanu wód oraz wyciągania odpowiedzialności za ich zanieczyszczanie. Inną odsłoną tego problemu jest brak dostatecznych badań wody wodociągowej - dopiero śmierć na legionellozę wielu osób w Rzeszowie latem 2023 r. zmusiła służby do badania obecności odpowiedzialnych za nią bakterii.

1. Wdrożymy kompleksową strategię poprawy jakości wód w Polsce, którą osiągniemy realizując konkretne i mierzalne cele pośrednie. Polityka wobec wód i mokradeł będzie dziełem merytorycznej współpracy środowiska naukowego i administracji publicznej. Przeniesiemy instytucje zarządzające wodami z Ministerstwa Infrastruktury do Ministerstwa Środowiska.
2. Pilnie wdrożymy Ramową Dyrektywę Wodną oraz poprawimy realizację programów i porozumień międzynarodowych chroniących ekosystemy wodne, w tym Konwencji Ramsarskiej, czy Bałtyckiego Planu Działań HELCOM.
3. Wdrożymy i wyegzekwujemy zasadę “korzystający płaci” i “zanieczyszczający płaci”. Będą one elementami ogólnej, progresywnej i stopniowo wprowadzanej wyceny kosztów środowiskowych (pkt. I.3).
4. Będziemy rozwijać ochronę przeciwpowodziową realnie zmniejszającą zagrożenie. To odsunięte od koryta rzek wały przeciwpowodziowe, renaturyzacja rzek, egzekwowanie zakazu zabudowy obszarów zalewowych.
5. Wyegzekwujemy przestrzeganie przepisów ochrony wód, wzmocnimy Inspekcję Ochrony Środowiska. Zgodnie z wnioskami raportu po katastrofie ekologicznej w Odrze w 2022 r.: ograniczymy zrzuty zasolonej wody do polskich rzek, odpowiedzialne za zniszczenie ekosystemu Odry w 2022 r. Będą one uwarunkowane wpływem wywieranym na wody w momencie zrzutu. Pozwolenia wodnoprawne będą powiązane ze spełnianiem norm zasolenia rzeki i kontrolowane przez inspekcję.
6. Rozszerzymy monitoring ekosystemów najbardziej zagrożonych oraz o największym znaczeniu społeczno-gospodarczym o ilościowe badania ekologiczne oraz modele matematyczne. Ochrona bierna i czynna tych ekosystemów, oraz zarządzanie połowami nie będą odbywały się po omacku.
7. Doprowadzimy do renaturyzacji rzek i likwidacji barier dla migracji ryb. Pilnie wyeliminujemy nieużywane urządzenia piętrzące i regulujące. Zrezygnujemy z betonowania polskich rzek i budowy progów na Wiśle i Odrze, w tym zapory w Siarzewie. W warunkach corocznie niskich stanów rzek forsowanie programu żeglugi towarowej jest nierealne, a oznaczałoby ogromne koszty dla przyrody.
8. Obejmiemy ochroną prawną wszystkie istniejące torfowiska jako najbardziej efektywne zbiorniki wody oraz magazyny węgla, zapobiegając ich dalszej degradacji.
9. Rozpoczniemy systemową regenerację zdegradowanych cieków i zbiorników wodnych, mokradeł i torfowisk. Wprowadzimy dopłaty do gospodarki rolnej i leśnej chroniących wody (lasów wodochronnych i mokradłowych, paludikultury). Ochronę mokradeł sfinansujemy w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu poprzez kredyty węglowe. Znacznie ograniczymy wydobycie torfu.
10. Zatrzymamy osuszanie zlewni rzek dokonywane poprzez udrażnianie cieków w ramach tzw. prac utrzymaniowych.
11. Obejmiemy ochroną stanowiska występowania bobra europejskiego, które znacząco przyczyniają się do zatrzymywania wody w krajobrazie.
12. Rozszerzymy prawne formy ochrony przyrody, w tym wzmocnimy regulacje dotyczące obszarów Natura 2000, oraz powołamy nowe parki narodowe chroniące obszary wodne: Mazurski Park Narodowy, Park Narodowy Doliny Dolnej Odry, Szczeciński Park Narodowy, Wiślański Park Narodowy, Odrzański Park Narodowy.
13. Ograniczymy presję biogenów z rolnictwa, wprowadzając: strefy buforowe odsuwające nawożone tereny rolne od cieków wodnych. wycenę kosztów środowiskowych w podatku od nawozów, program doradczy ilości nawożenia.
14. Racjonalna gospodarka rybacka będzie oparta na realnej produkcji ekosystemów, nie zaś sztucznym zarybieniu.