Program dla nauki i szkolnictwa wyższego

Polska staje dziś przed ogromnymi wyzwaniami rozwojowymi: koniecznością zbudowania zrównoważonej gospodarki, stawienia czoła dalszym zmianom klimatycznym i adaptacją do tych, które już nastąpiły, a także pełnym wykorzystaniem potencjału i szans wynikających z rewolucji cyfrowej.

Dobrze funkcjonująca nauka i szkolnictwo wyższe są kluczowe zarówno dla przebudowy rynku pracy, sprawnego przeprowadzenia zielonej transformacji, odbudowy potencjału przemysłowego kraju jak i dla jego rozwoju społecznego i kulturalnego. Zależy nam na nauce na światowym poziomie, ale dobrze umocowanej lokalnie, współdziałającej z otoczeniem i zmieniającej je na lepsze. Chcemy nauki, która będzie motorem zmiany społecznej i gospodarczej Polski.

Wysokiej jakości nauka to fundament długofalowego rozwoju i konkurencyjności polskiej gospodarki. Naukowo poinformowana polityka i społeczeństwo to odporność na kryzysy i stabilny rozwój. Antynaukowe decyzje polityczne opóźniły transformację energetyczną, są odpowiedzialne za chaos przestrzenny, upadek kolei i transportu publicznego. Do dziś generują wielomiliardowe koszty, które ponosimy wszyscy i, zamiast przyspieszać rozwój, pogłębiają zacofanie i brak gotowości na realne wyzwania współczesności.

Nie odpowiemy na te wyzwania bez radykalnego zwiększenia nakładów na naukę. Poprawa finansowania jest warunkiem koniecznym wykorzystania pełnego potencjału badaczy i badaczek w Polsce, udziału w przełomowych badaniach i współpracy międzynarodowej. Poprawa finansowania to doskonałość naukowa, równość, wysoka jakość kształcenia, silna społeczna rola nauki i uczelni wyższych, atrakcyjność kariery naukowej.

Nasz kraj nie może pozwolić sobie na utratę innowatorek i innowatorów ze względu na brak godnych warunków prowadzenia działalności naukowej. Praca w nauce powinna być dobrze wynagradzana, zharmonizowana z życiem rodzinnym i społecznym oraz satysfakcjonująca. Siłę polskiej nauki tworzy również personel wspierający, techniczny i administracyjny. Również te osoby powinny być odpowiednio doceniane za ich pracę na rzecz rozwoju naukowego kraju.

Nauka motorem polskiej gospodarki – Strategia Naukowa Państwa

Polska potrzebuje strategii rozwoju nauki. Konkretnej Strategii Naukowej Państwa definiującej priorytety dla uczelni wyższych i krajowego finansowania badań i rozwoju (dalej: B+R), z dobrze określoną wizją, misją i zawierającą wykonalne cele. Opracujemy szczegółową strategię rozwoju naukowego państwa wraz z wymiernymi celami, zapewniającą odpowiednią równowagę między badaniami podstawowymi, naukami stosowanymi i wdrożeniami. Strategia ta powinna stać się realnym zbiorem wytycznych odnośnie priorytetów rozwoju polskiej nauki, gospodarki i przemysłu. Szczególną uwagą powinny być obdarzone cele rozwoju społecznego, potencjał oraz rola nauki w ich osiąganiu również z wykorzystaniem wyników dyscyplin humanistycznych.

Strategia będzie cyklicznie ewaluowana, a Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (dalej: MNiSW) będzie sprawozdawać się z jej realizacji w parlamencie. Będziemy dążyć do prawnego umocowania Strategii – tak by rząd mógł być rozliczany z jej realizacji lub jej zaniechania. Rząd będzie współpracować ze środowiskiem naukowym przy definiowaniu strategii w formie instytucjonalnej, równoważącej głos wszystkich dziedzin właściwych dla problemu. Jednym z elementów strategii będzie wdrażanie naukowych ustaleń do polityki państwa. Rozważymy powstanie instytucjonalnych struktur obsługujących Strategię Naukową Państwa na wzór fiński.

Finansowanie i otwieranie kierunków studiów nie będzie odbywać się wyłącznie na podstawie popularności wśród kandydujących, ale również na podstawie potrzeb wynikających długofalowej polityki społecznej państwa. Zbalansowane kształcenie powinno zapewniać kompetentną kadrę do pracy w strategicznych sektorach.

Poziom finansowania nauki i szkolnictwa wyższego

Nauka i szkolnictwo wyższe potrzebują większego wsparcia ze strony państwa. Na tle europejskim polskie wydatki w tej dziedzinie są skandalicznie niskie. Wydatki na badania i rozwój w Polsce są dużo niższe niż średnia w krajach Unii Europejskiej: 1,4% PKB w Polsce; średnio 2,3% PKB w krajach UE w 2020 roku. Są też niskie w porównaniu z państwami UE takimi jak Czechy, Estonia czy Słowenia, które wydają po ok. 2% PKB. Polska, jako aspirujący lider regionu środkowo-wschodnioeuropejskiego, powinna inwestować w naukę i rozwój znacznie więcej.

Tylko skokowe zwiększenie środków przeznaczanych na naukę może zapewnić jej efektywne funkcjonowanie i dynamiczny rozwój. To wysoki poziom wszystkich dziedzin naukowych buduje dostatnie i dobrze zorganizowane społeczeństwo, stabilne państwo i prawdziwie dynamiczną gospodarkę, której podstawą jest wiedza, a nie tania siła robocza i zysk wypracowywany ciągłym obniżaniem kosztów pracy. Zwiększymy finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego do 3% PKB w perspektywie do 2030. W tym samym okresie, w zależności od dynamiki polskiej gospodarki rozważymy dodatkowe przyśpieszenie do średniego poziomu w najbardziej rozwiniętych krajach Europy Zachodniej w granicach od 3.2% (Niemcy, Austria) do 3.4% (Szwecja).

Poważne, systemowe i przewidywalne zwiększenie finansowania wydatków na badania i rozwój to integralny element naszej całościowej wizji programowej: dynamicznie rozwijającego się państwa i społeczeństwa opartego na wiedzy. Ponadto nadanie inwestycjom B+R państwowego priorytetu pozwoli na odpowiednie przekierowanie strumieni finansowania – od środków budżetowych po europejskie.

Dobre, stabilne płace dla wszystkich pracowników uczelni i instytutów badawczych

Praca naukowa powinna być stabilna i dobrze wynagradzana. Krajobraz biedy i ogromnych nierówności zamienimy na profesjonalizm i motywację godnych płac. Zwaloryzujemy całą siatkę płac w akademii, zwiększając wynagrodzenia o co najmniej 50%. Powiążemy okresową waloryzację siatki płac ze średnim wynagrodzeniem w gospodarce krajowej. Podwyżkami obejmiemy również pracowników niebędących nauczycielami akademickimi. Zrównamy minimalne wynagrodzenia pracowników naukowych na uczelniach i pracowników instytutów badawczych (w tym PAN). Zwiększymy stabilność zatrudnienia naukowców. Pracownicy zatrudnieni na podstawie grantów będą mieli zagwarantowane wynagrodzenie pomostowe w ramach środków statutowych do momentu rozstrzygnięcia kolejnych konkursów.

Będziemy promować współpracę akademicko-przemysłową w zakresie wspólnych doktoratów i projektów podoktorskich. Zwiększy to wymianę wiedzy i innowacji pomiędzy akademią i przemysłem, a jednocześnie ułatwi znalezienie zatrudnienia w przypadku braku możliwości kontynuowania kariery akademickiej. Opowiadamy się za realną możliwością pracy na część etatu oraz uczciwym rozliczaniem czasu pracy. Wynagrodzenie, obowiązki oraz uprawnienia będą skalowane proporcjonalnie do kontraktowego czasu pracy, również w projektach finansowanych przez granty.

Praca w godnych i bezpiecznych warunkach

Profesjonalizm pracy naukowej wymaga również znacznej poprawy etyki relacji zawodowych. Dyskryminacja ze względu na płeć, mobbing, molestowanie, wciąż są plagą polskich uczelni i instytutów. Osoby kierujące grupami będą przechodzić odpowiednie szkolenia w zakresie umiejętności miękkich niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania zespołów naukowych. W trakcie realizacji projektów będą mieli możliwość uzyskania wsparcia ze strony wykwalifikowanego personelu zatrudnionego w macierzystej jednostce (np. zespołu wsparcia projektów).

Systemowo rozwiążemy problem dyskryminacji i mobbingu poprzez poprawę ochrony pokrzywdzonych i konsekwencje dla sprawców. Zadbamy o rozwój i niezależność instytucji przeciwdziałających patologiom akademickich relacji zawodowych, niezależne od jednostki, w której rozpatrywany problem wystąpił. To rozwiązanie sprawi, że nie będą miały miejsca sytuacje, w których nagrody i wyróżnienia środowiskowe zdobywane są przez osoby znane ze swojej historii przemocy wobec podwładnych. Wprowadzimy zakaz korzystania przez uczelnie i instytucje nauki z usług firm zewnętrznych, które nie zapewniają swoim pracownikom stabilnego zatrudnienia. Personel sprzątający, pracownicy i pracownice ochrony, obsługa techniczna, portierzy, szatniarze i inne osoby pracujące w publicznych placówkach naukowych powinny mieć zapewnione godne warunki pracy. Instytucje publiczne powinny być wzorem dla pracodawców.

Jasne i uczciwe drogi awansu naukowego

Trudny model kariery dodatkowo zniechęca do nauki najlepszych absolwentów i absolwentki. Zwiększymy otwartość, transparentność i rzetelność konkursów na stanowiska naukowe. Zagwarantujemy możliwość dostępu do protokołów komisji rekrutacyjnych. Opracujemy standardy publikowania ogłoszeń o konkursach gwarantujące, że będą one docierać do szerokiego grona odbiorców. Usprawnimy proces habilitacji poprzez cyfryzację i szybszą wymianę dokumentów między instytucjami. Wprowadzimy mechanizmy zapobiegające konfliktowi interesów w procedurze habilitacyjnej. Uszczelnimy luki prawne w procesie habilitacji, które powodują, że procedura trwa zbyt długo albo nie pozwala na proces odwoławczy w przypadku negatywnych recenzji wniosku. Zwiększymy wpływ osób przed habilitacją i profesurą na politykę jednostek naukowych poprzez otwarcie na nich określonych uczelnianych gremiów np.: rad wydziałowych, senatów, kolegiów elektorskich. Odbierzemy Prezydentowi RP możliwość blokowania nadawania tytułów profesorskich.

Dydaktyka powinna stać się ważną misją, a nie przeszkodą dla kariery. Model awansu zawodowego i wynagrodzenia w którym to granty naukowe są jedynym źródłem godnej pensji prowadzi do niskiego poziomu kształcenia studentów. Utalentowani wykładowcy opuszczają akademię, gdyż ich praca nie jest doceniana. Kariera dydaktyczna na uczelni powinna być bardzo dobrze wynagradzana oraz obejmować zachęty finansowe do tworzenia innowacyjnych programów i nowych metodologii. Stopniowo zmniejszymy pensum dydaktyczne pracowników naukowo-dydaktycznych na uczelniach, aby osiągnąć poziom 180 godzin rocznie. Zwolni to czas tych pracowników, który będą mogli poświęcić na pracę badawczą lub doskonalenie metod dydaktycznych.

Studia i kariera naukowa w harmonii z życiem rodzinnym i społecznym

W dobie kryzysu mieszkaniowego i inflacyjnego skokowo rosną koszty studiowania. Młodzi ludzie, zwłaszcza spoza dużych miast, muszą poświęcać coraz więcej czasu na dorabianie na podstawowe potrzeby, do czynszu lub na jedzenie, zamiast się uczyć.

Dofinansujemy uczelnianą infrastrukturę mieszkaniową – wybudujemy nowe domy studenckie i mieszkania pracownicze oraz wyremontujemy te istniejące, jednocześnie dbając o zapewnienie wygodnego dojazdu do nich przy pomocy komunikacji zbiorowej. Wprowadzimy zachęty dla miast aby przystosowywać pustostany na domy studenckie. Wprowadzimy lepsze standardy mieszkaniowe w domach studenckich – akademik to nie punkt noclegowy, a miejsce w którym powinny być warunki do godnego życia i nauki. Dzięki tym działaniom zmniejszymy wykluczenie ze względu na niższy status ekonomiczny i miejsce pochodzenia studenta i pracownika. Rozbudowa bazy mieszkaniowej przełoży się na zwiększenie krajowej mobilności naukowców. Stworzymy wokół uczelni sieć instytucji podstawowego wsparcia socjalnego dla studentów i pracowników – żłobki, przedszkola i stołówki - w tym celu będziemy promować model spółdzielczy ich funkcjonowania. Dzięki tej infrastrukturze, osoby spoza wielkich miast lub wychowujące dzieci będą mogły w pełniejszy sposób korzystać z edukacji i rozwijać karierę na uczelni.

Wiele kampusów uniwersyteckich przypomina „fabryki wiedzy” przedzielone betonem parkingów. Nie promują zrównoważonej mobilności, nie są gotowe na zmiany klimatu, a przede wszystkim nie są przestrzenią spotkań i intelektualnej wymiany wiedzy. Osoby reprezentujące różne dziedziny i etapy kariery pozostają sobie obce, marnując ogromny potencjał społeczny. Uczelnie staną się prawdziwymi społecznościami, dzięki dedykowanym wspólnemu działaniu i integracji przestrzeniom i środkom finansowym. Będziemy promować żywą oddolną kulturę, zakładanie stowarzyszeń, kół naukowych, aktywność fizyczną i krajoznawczą. Program zielonych i żywych kampusów zmieni oblicze uczelni. Priorytetyzacja zrównoważonej mobilności uczyni kampusy i ich otoczenie bezpieczniejszymi i bardziej zapraszającymi do spędzania w nich czasu. Przyjazne przestrzenie zachęcą do interakcji społecznych i akademickich, przeciwdziałając alienacji, samotności i wydatnie wspierając zdrowie psychiczne oraz długofalowe relacje społeczne. Zwiększymy dostępność przestrzeni uniwersyteckich, w tym sal dydaktycznych, dla osób z niepełnosprawnościami.

Dobrobyt, dobrostan i podmiotowość osób studiujących

W centrum naszej uwagi jest również sytuacja polskich studentów i studentek. Przeznaczymy dodatkowe środki na stypendia socjalne, stypendia dla osób z niepełnosprawnościami i zapomogi. Będziemy dążyć do dostosowania progów dochodowych dotyczących tych świadczeń do obecnych warunków wysokiej inflacji, oraz wprowadzenia mechanizmów automatycznej waloryzacji. Zdrowie psychiczne studentów będzie przedmiotem troski szkolnictwa wyższego. Stworzymy nowe centra wsparcia psychologicznego w ramach uczelni oraz rozszerzymy działalność istniejących.

Zmniejszymy szczegółowość wymagań ministerialnych dotyczących programów studiów. Programy studiów należy tworzyć tak, aby promować aktywną rolę i motywację studentów w procesie uczenia się. W miarę możliwości będziemy zmniejszać przeładowanie zajęciami w ramach programów.

Wpływ reprezentacji studenckiej nie może być fasadowy. Studenci i studentki powinni mieć realny wpływ na otaczającą ich rzeczywistość uczelni i mieć możliwość współdecydowania w kwestiach, które ich dotyczą. Poprzez wzmacnianie podmiotowości osób studiujących i wsparcie tworzenia silnej społeczności ich zrzeszających chcemy doprowadzić do stanu, w którym akademia będzie kształciła świadomych, krytycznie myślących i aktywnie działających obywateli i obywatelki.

Przywrócimy podmiotowość społecznościom studenckim na uczelniach, również tym zorganizowanym w ramach związków zawodowych. Będziemy dążyć do zwiększenia roli ich głosu w ciałach kolegialnych, włączenia ich w konsultacje środowiskowe, również te dotyczące procesu legislacyjnego oraz udostępniania im sprawozdań z działalności poszczególnych jednostek i gremiów uczelnianych. Będziemy rozwijać ofertę mikrograntów na wydarzenia socjalne i kulturowe, jak również dbać o szeroką informację na temat możliwości ich pozyskiwania. Będziemy dążyć do uproszczenia procedur zakładania kół naukowych i rozwijać kierowany do nich program grantowy pozwalający na prowadzenie studenckich projektów naukowych oraz finansowanie wyjazdów na konferencje. Zawarte tutaj postulaty odnoszą się zarówno do społeczności studenckich, jak i doktoranckich.

System finansowania nauki

Granty przyznawane przez Narodowe Centrum Nauki (dalej: NCN) są gwarancją rozwoju polskiej nauki, dlatego chcemy znacząco zwiększyć budżet tej agencji, a co za tym idzie, współczynnik sukcesu osób składających wnioski. Będziemy stale waloryzować finansowanie NCN tak, aby utrzymać założony współczynnik sukcesu w konkursach nie mniejszy niż 25% (zakładając utrzymanie wysokiego poziomu składanych wniosków). Dodatkowo znacząco zwiększymy środki na programy grantowe dedykowane badaczkom i badaczom będącym na początku swojej kariery naukowej. Wysoki współczynnik sukcesu w tych programach zagwarantuje zwiększenie szans na rozwój kariery dla osób, które mają obiecujące pomysły na badania, ale jeszcze zbyt mały dorobek, żeby konkurować z bardziej doświadczonymi badaczami o inne, krajowe lub europejskie, granty.

Nawet najlepiej działający system grantowy nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów badaczy i badaczek, zwłaszcza na początku kariery. Dziś polscy naukowcy i naukowczynie czekają latami na otrzymanie grantu, egzystują wewnątrz błędnego koła, w którym, aby pozyskać duży grant, potrzebny jest dorobek, który dziś można zbudować, tylko dysponując dużymi środkami. Dlatego zwiększymy dotacje na działalność statutową. Ta forma finansowania będzie stanowić łatwo dostępne źródło wystarczające do przeprowadzania badań wstępnych. Skończymy z marnowaniem potencjału badaczy i badaczek, którzy z powodu ograniczonych środków muszą przyglądać się, jak ich pomysły są realizowane szybciej przez lepiej dofinansowane ośrodki za granicą. Pozwoli to również eksplorować innowacyjne, nowe kierunki badań, których sfinansowanie na tak wczesnym etapie jest trudne w ramach systemu grantowego. Jednocześnie środki statutowe będą mogły zagwarantować ciągłość badań w ramach rozbudowanych, wieloletnich projektów. Zapewnimy finansowanie pomostowe - nie może być sytuacji, w których ambitne, długofalowe projekty są przedwcześnie zamykane z powodu niepowodzenia w jednym konkursie grantowym.

Dodatkowo, poprzez zwiększenie środków statutowych, zagwarantujemy możliwość prowadzenia badań o wysokim poziomie naukowym w dziedzinach, które nie wymagają dużych nakładów finansowych właściwych systemowi grantowemu. Odpowiednie połączenie finansowania statutowego i systemu grantowego stworzy środowisko, w którym polska nauka podejmuje śmiałe, nowe idee jednocześnie realizując długofalowe, ambitne projekty. Ważnym elementem rozwoju naukowego każdej badaczki i badacza jest możliwość swobodnej wymiany myśli i spotkań z osobami z innych ośrodków. Zapewnimy to poprzez dofinansowanie wyjazdów na krajowe i zagraniczne konferencje.

Zagwarantujemy zwiększenie środków na program strategiczny „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” (IDUB). Program ten sprawdził się jako efektywny sposób na zwiększenie szybkiego dostępu do środków na badania zarówno dla młodych jak i doświadczonych pracowników nauki, dlatego uważamy, że powinien być kontynuowany. Zadbamy również o pełną transparentność przyznawania finansowania w ramach tego programu. Wyznaczymy konkretne strategiczne cele, które będą finansowane z tego programu. Dodatkowo środki z IDUB mogą posłużyć do tworzenia międzyuczelnianych konsorcjów badawczych umożliwiających zarówno wielkoskalowe projekty jak i zasypywanie nierówności. Program IDUB powinien być systematycznie ewaluowany pod kątem przekładania się na sensowne odkrycia i publikacje.

Odpowiednie warunki dla pracy naukowej tworzy również otoczenie administracyjne i zaplecze techniczne. Efektywne wykorzystanie zwiększonych środków wymaga wsparcia. Chcemy, żeby naukowcy i naukowczynie mogli skupić się na tworzeniu doskonałej nauki, zamiast poświęcać czas na biurokrację związaną z pozyskiwaniem i obsługą grantów. Zagwarantujemy lepsze wsparcie naukowców poprzez zwiększenie środków na zatrudnienie dobrze opłacanej, kompetentnej kadry administracyjnej, przykładowo, w ramach zespołów wsparcia projektów. Potrzebne jest zwiększenie finansowania obszarów wspierających naukę, tak aby badacze i badaczki mogli się skupić na swojej pracy. Będziemy wspierać tworzenie profesjonalnych zespołów wsparcia technicznego, co pozwoli badaczom i badaczkom realizować ich przełomowe pomysły bez zmartwień o kwestie związane z obsługą sprzętu, a także pozwoli szerzej i racjonalniej wykorzystywać aparaturę już zakupioną przez polskie uczelnie.

Agencje finansujące badania powinny funkcjonować w oparciu o środowisko naukowe, a decyzje o przyznaniu i ewaluacji finansowania powinny być podejmowane przez grupy eksperckie w ramach dziedzin. System powinien być wolny od “ręcznego sterowania” i skupiać się na rzetelnej, merytorycznej ocenie projektów, wolnej od wpływów politycznych czy interesów biznesowych. Doceniamy i utrzymamy niezależność agencji finansujących badania: NCN i NAWA – wielka wartością tych agencji jest to, że są tworzone dla naukowców przez naukowców. Przeprowadzimy gruntowną reformę NCBiR, doprowadzając obowiązujące tam zasady gospodarności, niezależności, rzetelności i ewaluacji projektów do poziomu właściwego europejskim, wysokim standardom. Będziemy również dążyć do tego, aby Agencja Badań Medycznych, stosunkowo nowa instytucja, rozwijała się w oparciu o takie standardy. Konkursy na granty dla studentów tj. Perły Nauki przekażemy w zarządzanie NCN, gwarantując środki na ich realizację. Przeniesienie tego zadania poza MNiSW uniezależni proces przyznawania grantów i odda je w ręce instytucji, która pokazała, że umie się tym bezstronnie i profesjonalnie zająć.

Wspieranie doskonałości to podstawa polskiej i europejskiej polityki naukowej. Niestety w naszym regionie doskonałość nie wystarcza: prawdopodobieństwo otrzymania prestiżowego grantu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jest osiem razy niższe niż w krajach “starej” Unii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii czy Izraela. To skutkuje umacnianiem się już mocnych ośrodków, skupionych głównie na zachodzie kontynentu. Będziemy wzmacniać politykę wyrównywania szans na rozwój nauki i innowacji wewnątrz Europejskiej Przestrzeni Badawczej, tak aby i w naszym regionie budować czempionów europejskiej i światowej nauki. Przeznaczymy część środków z Europejskiego Funduszu Spójności na finansowanie wysoko ocenianych projektów z naszego regionu, które nie uzyskały finansowania w konkursach ogłaszanych przez ERC.

Chcemy testować metody przyznawania środków na badania, które w sposób komplementarny do obecnie istniejącego systemu mogłyby zwiększyć dostępność środków oraz różnorodność i innowacyjność realizowanych pomysłów. Przykładem takiego dodatkowego rozwiązania jest przyznawanie grantów na podstawie losowania wśród wniosków, które zostały ocenione przez ekspertów jako warte finansowania. Metoda ta jest testowana między innymi przez agencje badawcze w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Może stanowić sprawiedliwe, efektywne rozwiązanie, gdy różnice w jakości wniosków są minimalne.

Wolny dostęp do publikacji

Oligopol prywatnych wydawnictw korzysta z publicznie finansowanej pracy naukowców – wykonujących badania, piszących, recenzujących i czytających artykuły, osiągając rekordowe w skali globalnej gospodarki marże. Narzucając wysokie opłaty za open access degeneruje również ideę dostępności wyników badań i prestiżu publikacji zależnego tylko od ich jakości, a nie zamożności. Docelowo, wraz z europejskimi partnerami, dążymy do przełamania oligopolu wydawnictw prywatnych i stworzenia sieci prestiżowych wydawnictw publicznych koordynowanych przez instytucje naukowe. W okresie przejściowym będziemy negocjować warunki dostępu do publikacji na poziomie unijnym, zwiększając siłę negocjacyjną względem wydawnictw.

Na poziomie krajowym, w tym momencie, chcemy wspierać publikowanie prac w czasopismach o otwartym dostępie i z wysokimi standardami etycznymi oraz recenzji. Będziemy promować i dofinansowywać publikowanie w czasopismach o wolnym dostępie wyników badań finansowanych ze środków publicznych. Podatnik powinien mieć możliwość darmowego zapoznania się i korzystania z wyników badań, do których się dokłada. Mamy świadomość, że zmiany, które postulujemy, wymagają czasu i na ten moment zapewnimy dofinansowanie możliwie najszerszego dostępu do baz publikacji i artykułów naukowych.

Będziemy promować publikowanie w etycznych czasopismach, których wydawcy dbają o wysoki standard procesu recenzji, opłacanie osób recenzujących publikacje, wolny dostęp do publikacji. Na poziomie europejskim będziemy dążyć do określenia warunków, jakie wydawca musi spełnić, aby dopuszczalne było opłacenie publikacji ze środków publicznych, m.in. pełna transparentność kosztów procesu recenzji oraz stosowanie się do wymogów etycznych obowiązujących w nauce. Będziemy na bieżąco monitorować i aktualizować listę „drapieżnych czasopism”. Lista będzie powszechnie dostępna dla środowiska naukowego i tworzona z jego udziałem. Czasopisma na niej się znajdujące nie będą punktowane we wszelkich procesach ewaluacyjnych.

Ewaluacja działalności naukowej i parametryzacja jednostek naukowych

Ewaluacja jest ważnym narzędziem, które pozwala naukowcom diagnozować postęp ich badań a podatnikowi zasadność wydatkowania środków przyznawanych poszczególnym jednostkom. Będąc niezbędnym elementem systemu nauki, nie powinna być jednak celem samym w sobie. W obecnych warunkach, ewaluacja w polskiej nauce zdeprecjonowała najważniejsze elementy działalności naukowej, takie jak kreatywność, ciekawość czy dążenie do przełomowych odkryć. Zapomniano o tym, że faktycznie innowacyjne badania wymagają czasu i przestrzeni na popełnianie błędów w drodze do celu, a nie kolekcjonowania punktów w krótkich cyklach ewaluacyjnych.

Potrzebujemy systemu, który sprawnie pogodzi elementy ilościowe oraz jakościowe w ocenie pracy naukowej. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę z tego, że wypracowanie takiego systemu jest bardzo trudnym zadaniem, niemożliwym do wykonania bez udziału całego środowiska naukowego w Polsce. Zapraszamy wszystkich pracowników i pracowniczki polskiej nauki do wspólnego wypracowania satysfakcjonującego modelu, który będzie dobrze służył polskiej nauce i uwzględni specyfikę wszystkich dyscyplin oraz badań interdyscyplinarnych.

Przede wszystkim chcemy, aby tak wypracowany model ewaluacji był stabilny i przewidywalny. Jakiekolwiek zmiany w zasadach ewaluacji będą zsynchronizowane i ogłoszone z odpowiednim wyprzedzeniem według ścisłego harmonogramu. Ponadto nasze propozycje uwzględnią zwiększenie transparentności rekomendacji wydawanych przez Komisje Ewaluacji Nauki, poprzez stworzenie publicznie dostępnych standardów wydawania i uzasadniania jej ocen. Proponujemy również cykliczną ewaluację szkół doktorskich i wdrażanie wynikających z niej usprawnień. Dzięki temu, szkoły doktorskie będą jeszcze lepszym miejscem do kształcenia kadr naukowych.

W celu uodpornienia systemu ewaluacji na polityczne naciski oraz pogłębienia integracji europejskiej nauki będziemy dążyć do ujednolicenia zasad ewaluacji i punktacji czasopism i konferencji na poziomie unijnym. Zachowamy bardziej szczegółowe kryteria dla poszczególnych państw członkowskich w kontekście czasopism przedstawiających ważne lokalne problemy, np.: polonistyka, prawo krajowe.

Dydaktyka konkurencyjna w Europie i realizująca potencjał profesjonalnych kadr

Kluczowym aspektem Strategii Naukowej Państwa według Razem będzie dostosowanie dydaktyki do wyzwań współczesnego świata. Nie dopuścimy do tego, aby potencjał młodych ludzi został zmarnowany przez przestarzałe lub nieadekwatne do rzeczywistości modele nauczania. Chcemy, aby wykształcenie w Polsce dawało realne szanse i możliwości oraz budowało kwitnące społeczności.

Dydaktyka na polskich uczelniach jest średnio na zbyt niskim poziomie w porównaniu do standardów europejskich, a metodyka kształcenia i wiele programów wymagają głębokiej modernizacji. Wysokie kategorie dla relatywnie niewielu uczelni w ewaluacjach dydaktyki wykonywanych przez Polska Komisję Akredytacyjną (PKA) to zbyt mało jak na potrzeby i ambicje europejskiego państwa. Naszym celem są polskie badania i innowacje na najwyższym światowym poziomie. Nie osiągniemy go bez zwiększenia konkurencyjności polskich uczelni w kwestii jakości kształcenia na uczelniach wyższych. Ponadto kluczową jest zdolność kształcenia profesjonalnych kadr, które zostaną motorem rozwoju gospodarczego nie tylko w metropoliach, ale przede wszystkim w regionach.

Aktualnie nie mamy jasnego obrazu jakości kształcenia na polskich uczelniach jeśli chodzi o konkurencyjność dyplomów, poziom dostosowania programów do standardów w dziedzinach, ocenę satysfakcji studentów z wyników studiów czy efektywności nauczania. Aby to zmienić, MNiSW kierowane przez osobę z Razem w pierwszej kolejności przeprowadzi ogólnopolską analizę jakości oraz celów nauczania, w której każda uczelnia otrzyma rekomendacje. Analiza i rekomendacje będą ściśle nakierowane na poprawę dydaktyki – celem nie będą rankingi uczelni. Rekomendacje te będą zawierać sugestie celów kształcenia zsynchronizowane z gospodarczą strategią rozwoju regionu, w którym znajdują się uczelnie i ekosystemem szkolnictwa wyższego w regionach. MNiSW skorzysta z wyników tych analiz, które pomogą w przygotowaniu dodatkowych mierników jakościowych, z których w przyszłości będzie korzystać PKA.

Skonstruujemy konkretne jakościowo-ilościowe kryteria, według których wyniki będą oceniane zarówno na poziomie uczelni jak i PKA. Działalność PKA jest z jednej strony ceniona, z drugiej krytykowana za przywiązanie do biurokracji i kryteriów formalnych. O ile porządek formalny ma nasze wsparcie, to uważamy, że to nie jedyna droga jeśli chodzi o metody poprawy jakości kształcenia. Chcemy, aby PKA zyskała znacznie mocniejsze narzędzia do jakościowej oceny polskiego szkolnictwa wyższego.

Rewolucja w poprawie jakości kształcenia wyższego nie ma szans się wydarzyć jeśli będzie polegała wyłącznie na odgórnej kontroli czy to administracyjnej, czy jakościowej. Dlatego w naszej koncepcji ogromną rolę będzie grać wspieranie istniejącego potencjału dydaktyczno-metodologicznego na uczelniach i oddolne inicjatywy rozwojowo-naprawcze dotyczące modernizacji, cyfryzacji, innowacyjnego i przyjaznego studentom kształtu programów i praktyki nauczania. Tej zmiany chcemy dokonać poprzez skorzystanie, docenienie i rozwój potencjału kadr dydaktycznych oraz wsparcie uczelni w zidentyfikowaniu celów kształcenia. Stworzymy przestrzeń w pensum na więcej prac metodycznych zarówno dla pracowników badawczo-dydaktycznych jak i dydaktycznych. Ci pracownicy, którzy zechcą poświęcić się rozwojowi i modernizacji programów, metod nauczania na swojej uczelni oraz organizacji konferencji dydaktycznych dostaną na to czas, pieniądze i jasną drogę ewaluacji rezultatów. Zwiększymy liczbę i wartość nagród za pracę dydaktyczną w szczególności za opracowanie nowatorskich, interdyscyplinarnych i cyfrowo zmodernizowanych programów kształcenia. Nagrody te będą nadawane za sprawdzone empirycznie wyniki kształcenia w tych programach.

Ponadto, uważamy, że nowoczesna dydaktyka jest podstawą pogłębienia integracji europejskiej. Będziemy dążyć do lepszego wykorzystania potencjału regionów przygranicznych i wzmocnienia współpracy międzynarodowej na poziomie szkolnictwa wyższego w Europejskiej Przestrzeni Edukacyjnej. Tym samym zbliżymy się do realizacji projektu wspólnego europejskiego dyplomu i standardów jakości kształcenia – który popieramy. Przeznaczymy więcej środków unijnych i mechanizmów wspierających tworzenie transgranicznych i transnarodowych uczelni (np.: jak Uniwersytet Europejski Viadrina) w tym politechnik, publicznych konsorcjów badawczych i edukacyjnych (np. jak dolnośląsko-niemiecki CASUS) oraz szkół doktorskich. W ten sposób, poprzez prowadzenie wspólnego standardu dydaktyki, nadawanie wspólnych dyplomów, zwiększymy transfer wiedzy i dobrych praktyk dydaktycznych między Polską a resztą UE.

Przyjęte przez Radę Krajową 14 stycznia 2025 r.