30.03.2018

Stanowisko w sprawie wykorzystywania seksualnego osób małoletnich w kościele katolickim oraz pozostałych związkach wyznaniowych

Słownik pojęć:

osoba która przetrwała wykorzystanie seksualne, osoba poszkodowana - tymi określeniami definiujemy osobę, która jako małoletnia stała się przedmiotem przestępstwa seksualnego lub przestępstw seksualnych. Pragniemy unikać określenia “ofiara”.

Wstęp

Partia Razem sprzeciwia się stosowaniu wszelkich przejawów przemocy, w tym przemocy seksualnej. Jako społeczeństwo jesteśmy szczególnie wrażliwi na krzywdę dzieci, zwłaszcza gdy sprawcą przemocy jest rodzic, funkcjonariusz publiczny czy wreszcie funkcjonariusz związku wyznaniowego. Mając świadomość, że problem przemocy seksualnej wobec małoletnich nie dotyczy wyłącznie Kościoła rzymskokatolickiego, uważamy, że istnieją powody, dla których ta kwestia w tym akurat środowisku wymaga szczególnego traktowania.

W ostatnich latach (dane za 2015-2016 r.) wzrasta wykrywalność przestępstw seksualnych, w tym przemocy seksualnej wobec małoletnich. Ma to z pewnością związek z wzrastającą świadomością społeczną oraz zmniejszoną tolerancją obywateli na tego typu nadużycia. Niestety, tendencja ta dotyczy wyłącznie przypadków, gdzie sprawcami są osoby świeckie. Dlatego też koniecznym jest zwrócenie uwagi na problem przestępstw seksualnych dokonywanych przez funkcjonariuszy związków wyznaniowych, gdyż środowiska te nie podlegają kontroli publicznej.

Uważamy, że działania organów ścigania, prokuratury i sądów – nie tylko w sprawach czynów pedofilnych – wielokrotnie nie brały pod uwagę rzeczywistej krzywdy poszkodowanych i były nieskuteczne. Czyny peodofilne były przez prokuratorów interpretowane niezgodnie z faktami (na przykład uznawane za „bioenergoterapię”), a kary za przemoc seksualną wobec małoletnich – łagodniejsze dla sprawców będących funkcjonariuszami Kościoła. Prokuratury i sądy nie podejmowały dotychczas wystarczająco stanowczych prób pozyskania materiału dowodowego znajdującego się w posiadaniu strony kościelnej – akt osobowych i akt procesów kanonicznych z „tajnych” archiwów kurii. Prokuratury i sądy rzadko żądają od strony kościelnej takich dokumentów, a gdy już to ma miejsce, spotykają się z bezprawną odmową, zwykle motywowaną nieistniejącymi zapisami konkordatu. Zdarzały się również przypadki celowego utrudniania dostępu do akt w inny sposób.

Jednym z czynników ograniczajacych wykrywalność przestępstw pedofilnych jest ryzyko związane z potencjalnym odwetem oskarżonego na osobie informującej prokuraturę o przestępstwie (na przykład rodzicu dziecka). Dotyczy to w szczególności małych społeczności, gdzie niewielka grupa osób posiada kontrolę nad większością miejsc pracy. W niewielkiej miejscowości oskarżenie wójta, dyrektora szkoły, nauczyciela, bądź proboszcza o czyny pedofilne może powodować ryzyko odwetu, a niezrozumienie i odrzucenie przez grupę często powoduje dodatkowe cierpienie osób, które przetrwały.

Bardzo dotkliwym elementem jest również wtórna wiktymizacja. Podczas gdy wiktymizacja wtórna (np. powoływanie kół obrońców sprawcy w społecznościach kościelnych), do której przyczynia się społeczne otoczenie osoby poszkodowanej, jest negatywnym zjawiskiem społecznym, sytuacja, kiedy osobę wtórnie wiktymizują organy ścigania, pomoc społeczna czy wymiar sprawiedliwości, to już ogromna porażka systemu.

Partia Razem postuluje następujące zmiany:

1. Skuteczna egzekucja oraz obowiązek zawiadamiania o uzasadnionych podejrzeniach o zaistnieniu przestępstwa wykorzystywania seksualnego osoby małoletniej Aktualnie w prawie polskim istnieje obowiązek poinformowania organów ścigania o podejrzeniu popełnienia czynu pedofilnego. Uważamy, że za niedopełnienie tego obowiązku należy bezwarunkowo karać.

Dodatkowo, w instrukcji dla prokuratorów prowadzących postępowanie będziemy postulowali wprowadzenie automatycznego wszczynania śledztwa dotyczącego możliwego zatajenia w/w. podejrzeń wraz z wszczęciem śledztwa w sprawie czynu pedofilnego.

Usuniemy okres przedawnienia przestępstw związanych z przemocą seksualną wobec małoletnich.

2. Zadośćuczynienie osobom poszkodowanym

Uważamy, że konieczne jest wprowadzenie legislacji ułatwiającej uzyskiwanie osobom, które przetrwały, zadośćuczynienia od organizacji w kontekście których czyn pedofilny miał miejsce. Przez kontekst instytucji rozumieć należy sytuacje, w których przykładowo:

czyn ma miejsce na terenie instytucji, w miejscu realizacji działań instytucji, lub w połączeniu z czynnościami instytucji, dokonany jest przez funkcjonariusza instytucji w okolicznościach, w których można mieć podejrzenie, że organizacja lub jej czynności stworzyły, ułatwiły lub w jakikolwiek inny sposób przyczyniły się do stworzenia zagrożenia wykorzystania seksualnego osoby małoletniej lub warunków do powstania takiego zagrożenia
czyn ma miejsce w okolicznościach, w których można uznać, że instytucja jest lub powinna być traktowana jako odpowiedzialna za kontakt osób dorosłych z małoletnimi.
sprawca do popełnienia bądź ukrycia czynu wykorzystał zasoby, autorytet, specyfikę organizacji lub wysoką pozycję w hierarchii instytucji, w okolicznościach bezpośrednio i pośrednio, w sposób celowy lub przez zaniechanie stworzonych lub dopuszczonych przez instytucję.

Wprowadzimy ustawową minimalną kwotę rekompensaty, taką aby osoba poszkodowana (tj. osoba uznana za ofiarę czynu pedofilnego wyrokiem sądu) miała zapewnione zadośćuczynienie bez konieczności dokumentowania swoich krzywd w ewentualnym kolejnym procesie sądowym (skorzystanie z minimalnej rekompensaty nie wyklucza wstąpienia na taką drogę). Jeżeli czyn pedofilny nie został dokonany w kontekście żadnej organizacji, lub organizacja spełniająca te kryteria okaże się niewypłacalna, rekompensata może zostać również zasądzona od sprawcy.

Aby zapewnić gwarancję wypłacenia zadośćuczynienia, wprowadzimy obowiązek ubezpieczania się od konieczności wypłacenia takiej rekompensaty organizacji pracujących z dziećmi (w tym związków wyznaniowych). Ubezpieczenie to powinno pokrywać zarówno ewentualne rekompensaty od organizacji, jak i jej funkcjonariuszy.

Dodatkowo uważamy że, oprócz powyższej rekompensaty, wszelkie koszty związane z leczeniem psychologicznym, seksuologicznym i psychiatrycznym (oraz każdą inną formą leczenia uznaną za konieczną w świetle aktualnej wiedzy medycznej) powinny być finansowane przez orgnizację lub osobę uznaną za winną niezależnie od zasądzenia i wysokości rekompensaty.

3. Zmiany w działaniu organów ścigania

Wprowadzimy konkretne pragmatyki postępowania dotyczące przestępstw i wykroczeń, omawianych w niniejszym stanowisku tak, aby np. w pozyskiwaniu materiału dowodowego od strony kościelnej nie miały miejsca przypadki nieuprawnionej odmowy, braku współpracy czy wręcz utrudniania działań państwowemu wymiarowi sprawiedliwości. Dopilnujemy, aby prokuratury i sądy respektowały i działały ściśle według prawa państwowego, gdyż nawet zapisy konkordatu nie stanowią umocowań dla kościelnego prawa kanonicznego.

Wprowadzimy zapis, by prokuratura podczas prowadzenia postępowania miała obowiązek sprawdzenia czy instytucja, w kontekście której dokonano czynu pedofilnego prowadziła wcześniej wewnętrzne postępowanie w tej sprawie i jeśli tak, włączenia akt owego postępowania do sprawy.

Uważamy, że postępowania w sprawie czynów pedofilnych powinny być prowadzone przez specjalne zespoły na poziomie wojewódzkim lub krajowym, których funkcjonariusze i funkcjonariuszki byliby_łyby specjalnie przeszkoleni_one oraz korzystaliby_łyby z merytorycznego wsparcia psychologicznego i seksuologicznego. Osoby pracujące w tych wydziałach powinny wykazywać się absolutnym brakiem szeroko rozumianego konfliktu interesów z instytucjami, przeciw którym postępowania mogą być prowadzone. O prawdziwości historii powinni decydować biegli sądowi, nie prokurator, który decyduje czy w ogóle wszczynać postępowanie.

4. Powołanie specjalnej komisji ds. zbadania przypadków wykorzystania seksualnego małoletnich

Postulujemy powstanie niezależnej komisji, na wzór ciała powołanego w Niemczech, działającej przy ministerstwie odpowiednim dla spraw rodziny I młodzieży, w celu zbadania przypadków czynów pedofilnych, które wydarzyły się w przeszłości, a co do których postępowanie uległo przedawnieniu, bądź nigdy się nie rozpoczęło.

Celem działania komisji byłoby rozliczenie (w tym zasądzanie rekompensat) i udokumentowanie przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci oraz opracowanie rekomendacji praktyk jak owym nadużyciom przeciwdziałać.

Dodatkowym celem komisji byłoby również badanie skali zjawiska, zlecanie opracowań naukowych, badanie zgłaszanych przypadków, publikacja cyklicznych raportów.

Komisja ta powinna być powołana na określony czas ustawą jako odrębne, niezależne ciało. W jej skład powinny wchodzić:

Przedstawiciele organizacji zrzeszających poszkodowanych i osoby, które przetrwały wykorzystanie seksualne jako dzieci.
Przedstawiciele organów rzecznikowskich (praw obywatelskich, praw dziecka, rzecznika małoletnich poszkodowanych, );
Przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości;
Biegi psychologowie-traumatolodzy;
Prawnicy współpracujący z organizacjami pozarządowymi.

5. Powołanie rzecznika osób które przetrwały wykorzystanie seksualne jako małoletnie

Byłaby to instytucja podobna do niemieckiego Niezależnego Komisarza ds. nadużyć seksualnych wobec dzieci (The Independent Commissioner for Child Sexual Abuse Issues, Der Betroffenenrat beim Unabhängigen Beauftragten für Fragen des sexuellen Kindesmissbrauchs).

Rzecznik powinien być organem wybieranym na określoną kadencję i niezależnym od pozostałych władz (podobnie jak rzecznik praw obywatelskich), rekomendowanym przez fundacje i stowarzyszenia niosące pomoc osobom poszkodowanym.

Organ ten powinien mieć za zadanie:

Podnoszenie świadomości społecznej.
Reprezentacja, w tym reprezentacja w sądzie, interesu osób które przetrwały nadużycia seksualne jako dzieci.
Prowadzenie monitoringu spraw sądowych związanych z przestępstwami seksualnymi wobec dzieci, prowadzenie i publikowanie statystyk tego typu spraw.
Implementację, monitoring oraz rozwijanie zasad i najlepszych praktyk związanych z ochroną dzieci.
Wspieranie niezależnego i systematycznego badania (w tym prowadzenia badań naukowych) tematu przemocy seksualnej wobec dzieci.
Zarządzanie telefonem zaufania i portalem pomocy dla osób wykorzystywanych i osób,które przetrwały nadużycia seksualne jako dzieci.
Monitorowanie działania zespołów prokuratorów postulowanego w pkt. 3.

6. Opracowanie i monitoring dobrych praktyk w organizacjach pracujących z dziećmi i nadzorujących takie organizacje, w tym w instytucjach wymiaru sprawiedliwości prowadzących sprawy tego typu oraz organizacjch pracujących statutowo z małoletnimi lub dorosłymi osobami poszkodowanymi

Aby rozwiązać problemy związane z poczuciem bezpieczeństwa osób zgłaszających przestępstwa seksualne wobec dzieci organom ścigania, szczególnie w ramach zamkniętych społeczności czy instytucji, postulujemy następujące rozwiązania:

Umożliwienie zgłoszeń podejrzenia czynu pedofilnego w sposób, w którym tożsamość osoby zgłaszającej zna tylko prokuratura i sąd. W ten sposób ryzyko ewentualnego odwetu jest minimalizowane. Jednocześnie nie chcemy wprowadzać całkowicie anonimowych zgłoszeń, ponieważ w przypadku tak poważnego przestępstwa, mogłoby to prowadzić do nadużyć.
Rozszerzenie ochrony sygnalistów – osób zgłaszających przypadki nadużyć – tak, aby zapobiec szykanom np. groźbom zwolnienia z pracy. W przypadku członków związków wyznaniowych, którzy ujawnią poważne nadużycia w swojej wspólnocie, mechanizm ten może być niewystarczający. Jesteśmy świadomi problemu i będziemy budowali dodatkowe mechanizmy jego rozwiązania.

Sprzeciwiamy się stosowaniu instytucji „świadka koronnego”, czyli zaniechania postawienia zarzutów oskarżonemu o czyn lub współudział w zamian za współpracę w śledztwie i ujawnienie pozostałych sprawców. Postulujemy, aby obok zabójstwa do katalogu przestępstw od odpowiedzialności za które nie chroni instytucja “świadka koronnego” dodać przestępstwa wymienione w art. 200 KK (seksualne wykorzystanie małoletniego).

7. Wprowadzenie rozwiązań zapewniających poczucie bezpieczeństwa osobom poszkodowanym

Uważamy, że szczególnie ważne jest zapewnienie w maksymalnym stopniu poczucia bezpieczeństwa oraz komfortu psychicznego osobom poszkodowanym, dlatego postulujemy:

Wprowadzenie stosowania „zakazu zbliżania się” do osoby poszkodowanej już na etapie śledztwa, który ma na celu ochronę jej dobrostanu od początku postępowania karnego i w wersji minimalnej dotyczyłby zakazu przebywania podejrzanego o popełnienie przestępstwa w miejscowości, w której osoba poszkodowana mieszka, uczy się lub/i pracuje.
Wprowadzenie w stosunku do podejrzanego zakazu pracy z dziećmi.
Objęcie osób poszkodowanych dobrowolnym programem pomocy psychologicznej. Pomoc psychologiczną gwarantowaną przez państwo powinny świadczyć osoby niebędące funkcjonariuszami związków wyznaniowych.
Objęcie procesów w sprawie wyłączeniem jawności zgodnie z wolą poszkodowanych i ich rodziców.
Wprowadzenie – na wzór rozwiązań kanadyjskich – fakultatywnej (do decyzji osób poszkodowanych) anonimizacji danych w postępowaniach sądowych. W takim przypadku osoba ta w postępowaniach występuje jako anonimowa („Kowalska/i”), a jej dane są znane zespołowi sędziowskiemu. W razie ujawnienia tych danych przez strony trzecie (np. sprawcę) zasądzane będą surowe kary finansowe. W przypadku postępowań w których poszkodowana jest osoba małoletnia anonimizacja powinna być obowiązkowa, ewentualne odtajnienie powinno nastąpić po wyrażeniu takiej woli przez tę osobę po uzyskaniu pełnoletniości.

8. Wprowadzenie działań zapobiegających przemocy seksualnej wobec małoletnich Walka z przemocą seksualną to nie tylko sprawny wymiar sprawiedliwości. Przede wszystkim zależy nam na zmniejszeniu liczby osób poszkodowanych, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka i edukacja.

W pakiecie działań proponujemy:

Wprowadzenie regularnych akcji informacyjnych dla społeczeństwa na temat przestępstwa wykorzystania seksualnego małoletnich w celu walki z powszechnymi mitami na jego temat, informowaniu o sposobach rozpoznawania objawów wykorzystania u dzieci, sposobach pomocy oraz o metodach bezpiecznego zgłaszania dla potencjalnych sygnalistów. Akcje mają również edukować o bezwzględnym obowiązku zawiadamiania organów ścigania o podejrzeniu popełnienia tego przestępstwa.Spotkania z rodzicami i osobami poszkodowanymi, rozmowy o złym dotyku i wzajemnym zaufaniu.
Wprowadzenie anonimowego telefonu /portalu zaufania dla osób poszkodowanych oraz odpowiednią akcję informacyjną.
Wprowadzenie tematyki związanej z pedofilią do edukacji seksualnej (partia Razem w Karcie praw reprodukcyjnych postuluje wprowadzenie rzetelnej, zgodnej z wiedzą naukową i dostosowanej do wieku edukacji seksualnej ). Omówienie zakresu treści nauczania przekracza ramy tego stanowiska, ale powinien on między innymi uwzględniać wiek uczniów, zawierać informacje na temat sposobów wyznaczania granic oraz wprowadzać naukę nawyków właściwych zachowań w sytuacji niebezpiecznej, łącznie z informowaniem o jej zaistnieniu odpowiednich organów prawa.
Wprowadzenie obowiązkowych szkoleń dotyczących pedofilii i czynów pedofilnych dla osób pracujących z grupami dzieci. Celem szkoleń jest nabycie umiejętności postępowania z dzieckiem bez przekraczania jego granic, rozpoznawanie zachowań wskazujących na możliwość wykorzystania u dziecka oraz edukacja o obowiązku i metodach zgłaszania podejrzeń co do zaistnienia czynu pedofilnego. Dla opiekunów pracujących w placówkach opiekuńczo- wychowawczych tego rodzaju szkolenie stanowiłoby moduł już istniejących szkoleń. Dla innych osób pracujących z grupami dzieci postulujemy wprowadzenie odrębnego obowiązkowego (zaliczenie szkolenie konieczne do rozpoczęcia pracy z dziećmi) szkolenia, niezależnie od tego czy są nimi nauczyciele czy funkcjonariusze związku wyznaniowego wydelegowani do prowadzenia zajęć religii w szkole.
Wprowadzenie obowiązkowych szkoleń, spotkań z osobami które przeżyły wykorzystanie jako małoletni ich historiami, ćwiczenie empatii i zrozumienia nie tylko dzieci ale i dorosłych osób, które przeżyły wykrozystanie jako małoletni: dla sędziów, biegłych, śledczych i policjantów z zakresu rozpoznawania przestępstw seksualnych wobec małoletnich.